لخته خون در پریود، علت، تشخیص، درمان و نکات مهم پزشکی

لخته خون در پریود معمولاً پدیده‌ای طبیعی است که در نتیجه ریزش دیواره رحم و تجمع خون پیش از خروج شکل می‌گیرد، به‌ویژه در روزهای ابتدایی قاعدگی که جریان خون شدیدتر است؛ اما اگر این لخته‌ها بزرگ، مکرر یا همراه با علائمی مانند درد شدید، ضعف، یا کم‌خونی باشند، می‌توانند نشانه‌ای از مشکلاتی مانند فیبروم، پولیپ، آندومتریوز، اختلالات هورمونی یا بیماری‌های خونی باشند. تشخیص به‌موقع علت، استفاده از داروهای مناسب، اصلاح سبک زندگی و مشاوره پزشکی در چنین شرایطی اهمیت زیادی دارد.

لخته خون در پریود چیست؟

وقتی از پریود با لخته خون صحبت می‌کنیم، منظور توده‌های ژلاتینی یا تکه‌هایی از خون و بافت رحمی است که به‌صورت توده‌های قرمز تیره یا سیاه از بدن خارج می‌شوند. در دوران قاعدگی، دیواره رحم ریزش می‌کند و خون و بافت رحمی از طریق دهانه رحم وارد واژن و در نهایت از بدن دفع می‌شوند. گاهی در این جریان خروجی، خون زمان کافی برای جمع شدن پیدا می‌کند و با کمک پروتئین‌ها و پلاکت‌های خون، به شکل یک لخته درمی‌آید.

در اغلب موارد، وجود تکه‌های کوچک خون در پریود طبیعی است. این لخته‌ها معمولاً در روزهای اولیه پریود (که جریان خون شدیدتر است) بیشتر دیده می‌شوند؛ اما اگر اندازه لخته‌ها بزرگ یا بسیار مکرر باشند، توصیه می‌شود شرایط توسط پزشک بررسی شود تا اطمینان حاصل کنیم که عامل زمینه‌ای خطرناکی وجود ندارد.

تفاوت لخته‌های طبیعی و غیرطبیعی

لخته‌های طبیعی غالباً کوچک‌تر از یک سکّه کوچک (مثلاً اندازه یک ۲۵ تومانی قدیمی یا کمی بزرگ‌تر) هستند. رنگ آن‌ها می‌تواند قرمز تیره، قهوه‌ای یا حتی به‌سمت مشکی متمایل باشد. در مقابل، لخته‌های بسیار بزرگ (مثلاً به اندازه یا بزرگ‌تر از توپ گلف) یا آنهایی که به دفعات زیاد دفع می‌شوند ممکن است نشانگر مشکلی جدی باشد. همچنین، اگر لخته‌های متعدد با درد شدید لگن، ضعف، کم‌خونی یا نیاز به تعویض پد و تامپون هر یک ساعت همراه باشد، مراجعه به متخصص زنان ضرورت پیدا می‌کند.

ویژگی‌های ظاهری لخته خون

لخته‌های ریز، اگرچه ممکن است ناخوشایند به نظر برسند؛ اما معمولاً طبیعی هستند و صرفاً به دلیل جمع شدن خون در واژن یا رحم پیش از خروج تشکیل شده‌اند. در عوض، لخته‌های بزرگ که به شکل توده‌های حجیم یا به‌اندازه یک توپ گلف یا بزرگ‌تر ظاهر می‌شوند، می‌توانند ناشی از خونریزی شدید قاعدگی یا اختلال در انقباض رحم باشند.

همچنین، لخته‌های طبیعی بسته به مدت زمانی که خون در رحم یا واژن مانده‌اند، می‌توانند طیف رنگی از قرمز روشن تا قهوه‌ای تیره داشته باشند. اگر جریان خون زیاد باشد، ممکن است رنگ آن روشن‌تر باشد چون خون فرصت اکسید شدن پیدا نمی‌کند. انواع لخته خون در پریود که مدت زمان بیشتری در رحم باقی می‌مانند، رنگ تیره‌تر یا حتی نزدیک به سیاه خواهند داشت. قوام لخته‌ها ممکن است کاملاً ژله‌ای و متراکم باشد. 

علت لخته شدن پریود چیست؟

علت لخته شدن خون پریود می‌تواند به عوامل مختلفی که می‌توانند حجم خون قاعدگی را بالا ببرند و یا رحم را با اختلال انقباض همراه کنند، برگردد. در اینجا برخی از مهم‌ترین علل تشکیل لخته خون در پریود را مرور می‌کنیم:

جریان قاعدگی شدید (منوراژی)

زنانی که جریان خونی بالایی در زمان قاعدگی دارند، بیشتر شاهد لخته‌های بزرگ خواهند بود. اگر خون به‌سرعت از بدن خارج نشود، با نشستن در رحم، زمان تشکیل لخته بالاتر می‌رود. منوراژی می‌تواند ناشی از تعادل نداشتن هورمون‌ها، وجود پولیپ یا فیبروم رحمی و یا اختلالات انعقادی باشد.

فیبروم و پولیپ رحم

فیبروم‌ها توده‌های خوش‌خیمی هستند که در دیواره عضلانی رحم رشد می‌کنند. پولیپ‌ها نیز بافت‌های اضافی داخل حفره رحم یا دهانه رحم محسوب می‌شوند. این رشدهای غیرطبیعی می‌توانند مانع انقباض طبیعی رحم شوند و باعث می‌شوند خون در رحم جمع شود و پیش از خروج، فرصت لخته شدن داشته باشد.

آندومتریوز و آدنومیوز

در آندومتریوز، سلول‌های مشابه بافت داخلی رحم در خارج از رحم (مثلاً روی تخمدان‌ها یا حفره لگن) رشد می‌کنند. در آدنومیوز، بافت رحم وارد دیواره عضلانی رحم می‌شود. هر دو عارضه باعث درد شدید قاعدگی و خونریزی‌های بیشتر و گاه لخته‌های درشت می‌شوند. شرایطی مانند فیبروم یا آندومتریوز می‌توانند منجر به لکه بینی قبل از پریود یا لکه بینی بعد از پریود شوند که معمولاً ناشی از اختلال در روند طبیعی ریزش یا بازسازی آندومتر (دیواره رحم) است. بررسی این علائم در کنار لخته‌های غیرمعمول، به تشخیص دقیق‌تر و انتخاب درمان مؤثر کمک می‌کند.

نداشتن تعادل هورمونی

هورمون‌های استروژن و پروژسترون نقش مهمی در تنظیم قاعدگی دارند. اگر این تعادل به هم بخورد (به‌طور مثال در دوران پیش از یائسگی، دوران بلوغ، یا در اثر استرس و مشکلات تیروئید)، ممکن است خونریزی شدید و در نتیجه تشکیل لخته‌های خونی رخ دهد.

برخی اختلالات هورمونی و بیماری‌های رحمی که موجب لخته خون در پریود می‌شوند، می‌توانند زمینه‌ساز مشکلات دیگری نیز باشند؛ از جمله علت عقب افتادن پریود که ممکن است به دلیل عدم تعادل هورمون‌ها، استرس یا حتی وجود کیست تخمدان رخ دهد.

سقط جنین یا بارداری خارج از رحم

در برخی موارد، زن بدون اینکه اطلاع داشته باشد باردار است، ممکن است سقط جنین را تجربه کند. این اتفاق می‌تواند با خونریزی شدید و دفع لخته‌های بزرگ همراه باشد. در مورد بارداری خارج از رحم نیز، هرگونه خونریزی یا لخته بزرگ نشانه خطرناکی است و مراجعه فوری به پزشک را می‌طلبد.

اختلالات خونی

برخی اختلالات انعقادی ارثی (مانند بیماری فون ویلبراند) یا مشکلات خونی اکتسابی می‌توانند منجر به خونریزی بیش از حد یا ایجاد لخته‌های غیرطبیعی شوند. در چنین شرایطی، بررسی دقیق پزشک و آزمایش‌های مربوط به انعقاد خون ضروری است.

توده‌های سرطانی یا پیش‌سرطانی

در موارد نادر، سرطان رحم یا دهانه رحم می‌تواند باعث افزایش خونریزی و تشکیل لخته شود. خونریزی‌های غیرطبیعی به‌ویژه در سنین بالای ۴۰ سال، نیازمند بررسی جدی هستند.

راهکارهای درمان و مدیریت لخته خون در پریود

تشخیص دقیق علت بروز لخته‌های خون در پریود، پایه و اساس انتخاب روش درمانی است. در ابتدا، طبق گفته وبسایت healthline.com:

“your doctor will likely ask you about things that impact menstruation. For example, they may ask if you’ve had previous pelvic surgeries, use birth control, or have ever been pregnant. They’ll also examine your uterus.”

«پزشک احتمالاً درباره عواملی که بر قاعدگی تأثیر می‌گذارند از شما سوال خواهد کرد. به عنوان مثال، ممکن است بپرسد که آیا جراحی لگنی انجام داده‌اید، آیا از روش‌های جلوگیری از بارداری استفاده می‌کنید، یا آیا تا به حال باردار بوده‌اید. همچنین، پزشک رحم شما را نیز مورد معاینه قرار خواهد داد.» سپس ممکن است معاینه لگنی، آزمایش خون یا تصویربرداری (سونوگرافی) برای بررسی رحم و تخمدان‌ها انجام شود. سپس بسته به نتیجه ارزیابی‌ها، راهکارهای مختلفی در نظر گرفته می‌شود:

• داروهای هورمونی: قرص‌های ضدبارداری یا حلقه‌های هورمونی و نیز IUDهای حاوی پروژستین می‌توانند به تنظیم سیکل و کاهش خونریزی کمک کنند.
• داروهای کنترل‌کننده انعقاد (مانند ترانگزامیک اسید): این داروها می‌توانند مدت و شدت خونریزی را کم کنند و در مواقع خونریزی شدید مؤثرند.
• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی: مصرف NSAIDs مانند ایبوپروفن، هم باعث درمان درد پریود می شود و هم ممکن است شدت خونریزی را کمتر کند.
• جراحی: در مواردی که فیبروم یا پولیپ رحم موجب خونریزی شدید شده باشد و درمان دارویی پاسخگو نباشد، جراحی‌هایی مانند میومکتومی (برداشت فیبروم) یا پولیپکتومی (برداشت پولیپ) انجام می‌شوند. در موارد بسیار شدید، هیسترکتومی (برداشت رحم) نیز ممکن است برای درمان لخته خون در پریود پیشنهاد شود، هرچند که این راه‌حل معمولاً آخرین گزینه است.
• اصلاح سبک زندگی و درمان کم‌خونی: بسیاری از اوقات، مصرف مکمل آهن برای پیشگیری یا درمان کم‌خونی توصیه می‌شود. همچنین، حفظ تعادل در وزن بدن و رعایت برنامه‌غذایی مناسب می‌تواند به کنترل بهتر خونریزی کمک کند.

راه‌های پیشگیری از تشکیل لخته خون غیرطبیعی

استفاده از یک رژیم غذایی سالم و سرشار از مواد مغذی از جمله آهن، روی و ویتامین B می‌تواند به تولید سلول‌های خونی سالم کمک کند و مانع از شدید شدن خونریزی شود. مصرف مایعات کافی، پرهیز از مصرف بیش از حد کافئین و الکل، و انجام ورزش منظم به بهبود گردش خون و حفظ تعادل هورمونی در بدن کمک می‌کند. مدیریت استرس نیز یکی از عوامل کلیدی در تنظیم هورمون‌هاست؛ تکنیک‌هایی نظیر مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق در این زمینه کمک‌کننده هستند.

بسیاری از زنان با استفاده از اپلیکیشن‌های ردیابی قاعدگی، قادرند الگوی خونریزی و نشانه‌های همراه آن را در هر سیکل ثبت کنند. این اطلاعات شامل روز شروع و پایان پریود، شدت خونریزی، اندازه احتمالی لخته‌ها و میزان درد است. پیگیری این داده‌ها، مشاهده هرگونه تغییر غیرعادی را آسان و روند تشخیص در صورت مراجعه به پزشک را تسهیل می‌کند.

در کنار توجه به مسائل پزشکی، داشتن محصولات بهداشتی مناسب در دوران قاعدگی و برای رعایت بهداشت قاعدگی نیز بسیار حائز اهمیت است. فروشگاه اینترنتی گروچا مجموعه کاملی از محصولات مرتبط با دوره قاعدگی را عرضه می‌کند. از کاپ قاعدگی گرفته، که از سیلیکون پزشکی ساخته شده است و قابلیت استفاده تا ۱۰ سال را دارد تا شورت زنانه مخصوص قاعدگی لیزری Levva Pharma با طراحی بدون دوخت و لایه‌های جاذب ضدنشت، همگی برای تأمین آسایش و بهداشت بیشتر در دوران پریود طراحی شده‌اند. همچنین پد گرم‌کننده و تسکین‌دهنده درد Duramens می‌تواند گرمای ملایمی ایجاد کند و انقباضات رحمی را تسکین دهد. علاوه‌برآن، برای افرادی که به دنبال جایگزین‌های قابل‌شست‌وشو و دوستدار محیط‌زیست هستند، پد قاعدگی پارچه‌ای لیزری Levva Pharma انتخابی ایدئال است. حتی محصولاتی نظیر اپلیکاتور ادرار بانوان سیلیکونی Dokht هم در فروشگاه گروچا موجود است تا تجربه بهتری در برخی شرایط خاص فراهم کند.

سخن پایانی

لخته خون در پریود در اغلب موارد جای نگرانی ندارد و نشان‌دهنده فرایند طبیعی بدن در کنترل خونریزی است؛ اما اگر اندازه لخته‌ها بزرگ باشد یا به صورت مکرر دفع شوند و با علائمی مانند کم‌خونی، درد شدید یا نیاز به تعویض پد طی زمان کوتاه همراه باشد، باید موضوع جدی گرفته شود. بررسی و تشخیص دقیق علل اصلی نظیر فیبروم رحم، اختلالات هورمونی یا مشکلات انعقادی، نقش تعیین‌کننده‌ای در انتخاب راهکار درمانی مناسب خواهد داشت.

سوالات متداول