علت خارش واژن چیست؟ بررسی روش های درمان و پیشگیری
بهداشت واژن نقش مهمی در سلامت جسمی، روانی و کیفیت زندگی جنسی زنان دارد، و یکی از شایع‌ترین مشکلات آن، خارش واژن است که می‌تواند ناشی از عوامل عفونی مانند قارچ‌ها، باکتری‌ها و بیماری‌های مقاربتی یا عوامل غیرعفونی چون حساسیت، بیماری‌های پوستی، تغییرات هورمونی و استرس باشد. تشخیص دقیق علت خارش واژن نیاز به معاینه و آزمایش‌های پزشکی دارد و بسته به عامل ایجادکننده، درمان‌هایی مانند داروهای ضدقارچ، آنتی‌بیوتیک، کرم‌های استروژنی یا روش‌های خانگی مانند حمام نشیمن و رعایت بهداشت فردی بانوان توصیه می‌شود.
خارش واژن چیست؟
خارش واژن به احساس تمایل شدید به خاراندن ناحیه تناسلی زنانه (واژن و فرج) اطلاق می‌شود که می‌تواند ناشی از تحریک داخلی (در خود کانال واژن) یا خارجی (در ناحیه فرج) باشد. این احساس ممکن است به‌شکل خفیف یا شدید بروز کند و گاه با سوزش، التهاب، بوی نامطبوع یا ترشحات سفید واژن همراه باشد. خارش واژن با علائمی چون سوزش یا درد هنگام ادرار فرق دارد، اگرچه ممکن است در برخی موارد هم‌زمان با این مشکلات نیز رخ بدهد.
علت خارش واژن چیست؟
| نوع علت | مثال‌ها | علائم رایج | درمان |
|---|---|---|---|
| عفونی | – عفونت قارچی (کاندیدا) – واژینوز باکتریایی – بیماری‌های مقاربتی (تبخال، سوزاک…) | ترشحات غلیظ یا کف‌آلود، بوی بد (مثل ماهی)، خارش، سوزش، درد هنگام ادرار | داروهای ضدقارچ، آنتی‌بیوتیک، داروهای ضدویروس |
| غیرعفونی | – حساسیت به شوینده‌ها – بیماری‌های پوستی مثل اگزما – یائسگی و تغییرات هورمونی | خشکی، قرمزی، پوسته‌پوسته شدن، خارش خفیف یا موضعی | حذف محرک‌ها، کرم‌های ضد التهاب، هورمون درمانی موضعی |
| روان‌شناختی یا سبک زندگی | – استرس مزمن – شست‌وشوی زیاد با صابون عطری – لباس زیر نامناسب | خارش مقاوم، اضطراب هم‌زمان، تشدید با استرس یا تحریک | مدیریت استرس، انتخاب لباس مناسب، رعایت بهداشت با ملایمت |
خارش واژن دلایل متفاوتی دارد که می‌توان آن‌ها را در دو دسته کلی تقسیم‌بندی کرد: خارش واژن عفونی و علل غیرعفونی. در برخی موارد، تشخیص اینکه منشأ خارش دقیقاً چیست، دشوار می‌شود؛ زیرا علل مختلف می‌توانند هم‌پوشانی داشته باشند یا علائم مشابهی ایجاد کنند. در ادامه، به بررسی چند علت خارش واژن می‌پردازیم:
علل عفونی
یکی از متداول‌ترین دلایل خارش واژن، عفونت‌های ناشی از باکتری‌ها، قارچ‌ها و حتی ویروس‌هاست. مهم‌ترین این موارد عبارت‌اند از:
- عفونت قارچی (کاندیدیاز): رایج‌ترین علت خارش در بین عفونت‌های زنانه، رشد بیش‌ازحد قارچ کاندیدا در واژن است. طبق گفته وب‌سایت sog.com.sg:
“Yeast is a naturally occurring fungus that is found in the vaginal canal. It normally doesn’t cause any difficulties, but if it is left untreated, it can lead to an unpleasant infection.”
«قارچ کاندیدا (Yeast) نوعی قارچ طبیعی است که به‌طور معمول در کانال واژن وجود دارد. در شرایط عادی مشکلی ایجاد نمی‌کند؛ اما اگر کنترل یا درمان نشود، می‌تواند منجر به عفونتی ناخوشایند شود.» علائم اصلی شامل خارش شدید، سوزش، ترشحات غلیظ پنیری‌شکل و گاهی بوی ترش است. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها، ضعف سیستم ایمنی و تغییرات هورمونی می‌توانند به رشد قارچ کمک کنند.
- واژینوز باکتریایی (BV): واژینوز باکتریایی ناشی از برهم خوردن تعادل باکتری‌های مفید و مضر واژن است. گاهی خارش خفیف و بوی ماهی‌مانند (به‌ویژه پس‌از رابطه جنسی) از علائم بارز این عفونت است. ترشحات می‌توانند خاکستری یا سفید و گاهی کف‌آلود باشند.
- عفونت‌های منتقله از راه جنسی (STIs): چندین بیماری مقاربتی مثل سوزاک، کلامیدیا، تریکوموناس، تبخال تناسلی و زگیل تناسلی می‌توانند باعث خارش در ناحیه تناسلی شوند. این عفونت‌ها اغلب همراه با ترشحات غیرطبیعی، درد هنگام ادرار، زخم‌ها یا ضایعات پوستی در ناحیه فرج و واژن هستند.
علل غیرعفونی
اما به‌جز علل عفونی، علت خارش واژن چیه؟ گاهی خارش واژن نه به‌دلیل عفونت، بلکه درنتیجه تحریکات فیزیکی، شیمیایی یا تغییرات هورمونی رخ می‌دهد:
- حساسیت یا تحریک پوستی: محصولاتی مانند صابون‌های عطری، ژل‌های شست‌وشو، پدهای بهداشتی معطر، دستمال توالت رنگی، مواد شوینده لباس و حتی لباس زیر تنگ می‌توانند باعث تحریک و آلرژی شوند.
- بیماری‌های پوستی: برخی بیماری‌های پوستی نظیر اگزما (درماتیت آتوپیک) و پسوریازیس ممکن است به ناحیه تناسلی سرایت کنند و خارش، پوسته‌پوسته‌شدن یا التهاب ایجاد کنند.
- تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی در دوران یائسگی، بارداری یا سیکل قاعدگی نیز گاهی چنین علائمی را تقویت می‌کنند.
- استرس و عوامل روان‌شناختی: استرس شدید و طولانی‌مدت می‌تواند سیستم ایمنی را تضعیف کند و احتمال بروز عفونت یا تحریک پوستی را افزایش بدهد. این نوع رفتارهای وسواسی درباره شست‌وشو در بحث بهداشت دختران بسیار حائز اهمیت هستند و باید به آن‌ها بیشتر توجه کرد.
- سرطان‌های ناحیه تناسلی (نادر): بسیار کم پیش می‌آید که خارش مزمن و مقاوم به درمان، نشانه نوعی سرطان در ناحیه واژن یا فرج باشد.
عوامل تشدیدکننده خارش واژن
حتی اگر علت خارش واژن مشخص باشد، عوامل زیر می‌توانند علائم را تشدید یا روند بهبود را طولانی کنند:
- پوشیدن لباس‌های تنگ یا پلاستیکی؛
- شست‌وشوی بیش‌ازحد یا شدید با صابون‌های عطری و شیمیایی؛
- رعایت نکردن بهداشت روابط جنسی؛
- بی‌توجهی به علائم اولیه؛
- حساسیت یا آلرژی به کاندوم‌های لاتکس، اسپرم‌کش‌ها یا روان‌کننده‌های مخصوص؛
- تعویض‌نکردن به‌موقع پد، تامپون یا کاپ قاعدگی.
فروشگاه اینترنتی گروچا مجموعه‌ای از محصولات مرتبط با بهداشت و سلامت ناحیه تناسلی، مثل لباس زیر، کاپ قاعدگی، نوار بهداشتی و … را عرضه می‌کند که از جمله معروف‌ترین آن‌ها، می‌توان موارد زیر را نام برد:
- نوار بهداشتی بالدار قطر نازک کتانی سپتونا مدل Super؛
- پد بهداشتی روزانه خیلی نازک سپتونا مدل Chamomile Normal؛
- نوار بهداشتی بالدار ضخیم کتان گود مود مدل Classic بزرگ؛
- شورت زنانه اسلیپ نخی Misspel کد 436 ساده.
تشخیص علت خارش واژن
تشخیص دقیق علت خارش واژن اغلب نیاز به مراجعه به پزشک متخصص زنان دارد. پزشک در ابتدا شرح‌حالی دقیق از علائم، زمان شروع خارش، شدت، ترشحات و عوامل تشدیدکننده جمع‌آوری می‌کند. سپس یک معاینه فیزیکی (Pelvic Exam) انجام می‌شود که شامل بررسی چشمی ناحیه فرج و واژن و استفاده از اسپکولوم برای مشاهده کانال واژن است. در صورت نیاز، نمونه‌برداری از ترشحات یا بخشی از پوست انجام می‌گیرد تا زیر میکروسکوپ بررسی شود یا به آزمایشگاه ارسال شود.
نکات درمانی و پیشگیری برای خارش واژن
پس‌از شناسایی علت خارش واژن، می‌توان برای درمان خارش واژن از روش‌های زیر استفاده کرد:
- انواع درمان‌های دارویی خارش واژن عبارت‌اند از:
- درمان ضدقارچ: در صورت تشخیص عفونت قارچی، کرم‌ها، ژل‌ها یا شیاف‌های واژینال ضدقارچ و گاهی قرص‌های خوراکی تجویز می‌شود.
- آنتی‌بیوتیک‌ها: برای عفونت‌های باکتریایی نظیر واژینوز باکتریایی یا برخی بیماری‌های مقاربتی، پزشک آنتی‌بیوتیک خوراکی یا موضعی تجویز می‌کند.
- کرم‌های استروژن موضعی: برای زنانی که در دوران یائسگی دچار خشکی و خارش واژن هستند، کرم‌های حاوی استروژن یا حلقه‌های واژینال استروژنی می‌تواند مؤثر باشد.
- داروهای ضدویروس: اگر عامل خارش، ویروس تبخال تناسلی باشد، داروهای ضدویروس جهت کنترل علائم و کاهش عود تجویز می‌شوند.
- درمان خانگی خارش واژن:
- کمپرس سرد: استفاده از یک حوله یا پارچه نخی آغشته به آب خنک بر روی ناحیه فرج می‌تواند موقتاً خارش را کاهش بدهد.
- حمام نشیمن (Sitz Bath): نشستن در آب ولرم (بدون صابون عطری) برای چند دقیقه به رفع التهاب و تسکین خارش کمک می‌کند.
- رعایت رژیم غذایی مناسب: مصرف ماست پروبیوتیک یا مکمل‌های حاوی لاکتوباسیلوس می‌تواند به حفظ تعادل باکتری‌های واژن کمک کند.
- استفاده از پمادهای ملایم و ضدالتهاب: پماد حاوی هیدروکورتیزون 1% یا ژل آلوئه‌ورا می‌تواند برای موارد خفیف تحریک پوستی و رفع علت خارش واژن مؤثر باشد.
- توصیه‌های بهداشتی برای رفع علت خارش واژن عبارت‌اند از:
- از صابون‌های عطری و شوینده‌های قوی برای شست‌وشوی ناحیه تناسلی استفاده نکنید.
- لباس زیر نخی بپوشید و آن را مرتب تعویض کنید.
- پس‌از ورزش یا شنا، به‌سرعت لباس زیر خیس را عوض کنید.
- ناحیه تناسلی را خشک نگه دارید و پس‌از استفاده از سرویس بهداشتی، همیشه از جلو به عقب خود را پاک کنید.
- در روابط جنسی از کاندوم استفاده کنید و در صورت تغییر شیوه آمیزش (مثلاً از مقعدی به واژینال)، تعویض کاندوم یا شست‌وشوی مناسب ضروری است.
- استرس را مدیریت کنید؛ چراکه استرس می‌تواند سیستم ایمنی را تضعیف کند و احتمال بروز عفونت را افزایش بدهد.
- روش‌های پیشگیری از علت خارش واژن عبارت‌اند از:
- انجام معاینات دوره‌ای و تست پاپ‌اسمیر؛
- اجتناب از دوش واژینال یا اسپری‌های بهداشتی؛
- نگهداری قند خون در حد مطلوب در صورت ابتلا به دیابت؛
- انجام آزمایش‌های مقاربتی به‌صورت منظم.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت ابتلا به خارش واژن در موارد زیر حتماً باید به پزشک مراجعه کنید:
- اگر خارش واژن شدید و آزاردهنده است و پس‌از چند روز مراقبت خانگی بهبود نیافته است.
- در صورت مشاهده ترشحات غیرطبیعی (مثلاً زرد، سبز، خاکستری یا شبیه پنیر)، بوی نامطلوب یا خونریزی غیرعادی.
- وجود زخم، تاول یا ضایعات در ناحیه تناسلی که می‌تواند نشان‌دهندۀ عفونت‌های جدی مقاربتی باشد.
- درد در هنگام ادرار یا مقاربت جنسی که با خارش همراه باشد.
- تداوم علائم یا عود مکرر خارش پس‌از درمان‌های معمول.
- اگر در دوران بارداری یا تلاش برای بارداری هستید و دچار خارش شدید می‌شوید؛ زیرا برخی عفونت‌ها می‌توانند روی بارداری و سلامت جنین تأثیر بگذارند.
سخن پایانی
خارش واژن اگرچه مشکلی شایع در میان بانوان است؛ اما همواره باید آن را جدی گرفت و علت اصلی را شناسایی کرد. گاهی یک تحریک ساده پوستی یا تغییرات هورمونی علت خارش واژن است؛ اما در برخی موارد، عفونت‌های قارچی یا باکتریایی و حتی بیماری‌های مقاربتی می‌توانند در پس این علامت پنهان باشند. چنانچه خارش با ترشحات غیرعادی، زخم یا درد همراه شد، باید به‌سرعت به پزشک مراجعه کرد تا از بروز عوارض جدی‌تر پیشگیری شود.
سوالات متداول
علت خارش واژن چیست؟
خارش واژن می‌تواند ناشی از علل عفونی مانند عفونت قارچی (کاندیدیازیس)، واژینوز باکتریایی و بیماری‌های مقاربتی، یا علل غیرعفونی مانند تحریکات شیمیایی، آلرژی، بیماری‌های پوستی، تغییرات هورمونی و حتی استرس باشد. در برخی موارد نادر، خارش ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های جدی‌تری مانند سرطان ناحیه تناسلی باشد.
آیا هر خارش واژنی نشانه‌ی عفونت است؟
نه، برخی از خارش‌ها ناشی از تحریکات شیمیایی، خشکی پوست یا حتی استرس هستند و به عفونت ربطی ندارند.
آیا خارش واژن در بارداری خطرناک است؟
بله، چون بعضی عفونت‌ها می‌توانند روی سلامت جنین اثر بگذارند. حتماً باید توسط پزشک بررسی شود.
