قرص کاندوم چیست و چه تفاوتی با روش‌های دیگر پیشگیری دارد؟
افرادی هستند که وقتی از قرص‌های اورژانسی برای جلوگیری از بارداری یاد می‌کنند از اصطلاح «قرص کاندوم» استفاده می‌کنند. در واقع، این قرص همان قرص اورژانسی است که پس‌از رابطه جنسی محافظت‌نشده یا مشکوک، برای پیشگیری از بارداری ناخواسته مصرف می‌شود. البته باید توجه داشت که «قرص کاندوم» یا همان قرص اورژانسی مانند خود کاندوم عمل نمی‌کند و صرفاً یک روش اضطراری محسوب می‌شود نه یک روش همیشگی.
در ادامه خواهید دید که دقیقاً قرص کاندوم چیست و با نحوه عملکرد، مزایا و معایب آن آشنا خواهید شد. با ما همراه باشید.
| ویژگی | قرص اورژانسی (قرص کاندوم) |
|---|---|
| نام علمی/واقعی | قرص اورژانسی پیشگیری از بارداری |
| زمان مصرف | تا 72 ساعت (ترجیحاً هرچه زودتر) پس از رابطه بدون محافظت |
| ترکیبات رایج | لوونورژسترول، اولیپریستال استات |
| نوع مصرف | خوراکی (تک‌دوز یا دوتایی) |
| هدف اصلی | جلوگیری از بارداری پس از رابطه جنسی محافظت‌نشده یا مشکوک |
| محافظت در برابر بیماری‌ها؟ | ❌ خیر – از بیماری‌های مقاربتی جلوگیری نمی‌کند |
| دسترسی | معمولاً بدون نسخه در داروخانه‌ها موجود است |
| موارد منع مصرف مکرر | نباید به‌طور دائم و پشت‌سرهم مصرف شود؛ ممکن است عوارض هورمونی شدید ایجاد کند |
| عوارض احتمالی | تهوع، استفراغ، اختلال قاعدگی، سردرد، خونریزی بین‌دوره‌ای |
| اثرگذاری | تا ۷۰–۸۵٪ بسته به زمان مصرف و شرایط بدنی فرد |
قرص کاندوم چیست؟
همان‌طور که اشاره شد، «قرص کاندوم» نامی عامیانه برای قرص‌های اورژانسی پیشگیری از بارداری است. در اصل، کاندوم یک وسیلۀ فیزیکی و محافظتی است که پیش‌از شروع و در طول رابطه جنسی به‌کار می‌رود؛ اما قرص اورژانسی یا همان قرص کاندوم را می‌توان پس‌از پایان رابطه جنسیِ بدونِ محافظت مصرف کرد تا از بارداری جلوگیری شود. این قرص‌ها اغلب حاوی ترکیبات هورمونی هستند (مانند لوونورژسترول) که می‌توانند تخمک‌گذاری را به‌تعویق انداخته یا مانع از قرارگیری تخمک بارورشده در رحم شوند. طبق گفته وب‌سایت my.clevelandclinic.org:
“There are two main types of morning-after pills approved by the FDA in the U.S. — each with popular brand names you may have heard of. Both types come as pills that you swallow. A third, less common type of emergency contraception involves taking combination birth control.”
«در ایالات متحده، دو نوع اصلی از قرص‌های اورژانسی پیشگیری از بارداری وجود دارد که توسط سازمان غذا و دارو (FDA) تأیید شده‌اند — هرکدام با نام‌های تجاری معروفی که ممکن است آن‌ها را شنیده باشید. هر دو نوع، به‌صورت قرص خوراکی هستند. نوع سوم و کمتر رایج از پیشگیری اورژانسی شامل مصرف ترکیبی از قرص‌های معمول ضدبارداری است.»
اما اصطلاح اشتباه قرص کاندوم چیست؟ این اصطلاح از اینجا نشئت می‌گیرد که برخی افراد به اشتباه نقش این قرص را با عملکرد پیشگیرانه کاندوم یکسان می‌دانند، درحالی‌که مکانیزم و زمان استفاده از آن کاملاً متفاوت است. کاندوم از ابتدا و در طول رابطه استفاده می‌شود و علاوه‌بر پیشگیری از بارداری در جلوگیری از بیماری‌های مقاربتی هم بسیار مؤثر است؛ اما قرص اورژانسی یا قرص کاندوم، هیچ محافظتی در برابر عفونت‌ها و بیماری‌های منتقله از راه جنسی ایجاد نمی‌کند و تنها نقش جلوگیری موقت از بارداری را دارد.
نحوه عملکرد قرص کاندوم
در ادامه خواهیم گفت که نحوه عملکرد قرص کاندوم چیست؟ قرص اورژانسی حاوی میزان بالایی از هورمون پروژسترون یا ترکیبات مشابه است. این هورمون می‌تواند از طریق یکی از راه‌های زیر مانع بروز بارداری شود:
- اگر هنوز تخمک‌گذاری صورت نگرفته باشد، قرص می‌تواند آزاد‌شدن تخمک از تخمدان را به‌تعویق اندازد؛ بنابراین، وقتی اسپرم به لوله رحم می‌رسد، دیگر تخمکی وجود ندارد تا بارور شود.
- در برخی موارد قرص می‌تواند با تغییر ویژگی‌های مخاط دهانه رحم، عبور اسپرم را دشوارتر کند؛ لذا میزان رسیدن اسپرم به تخمک کاهش می‌یابد.
- حتی اگر لقاح انجام شده باشد، این قرص با تغییراتی که در دیواره رحم ایجاد می‌کند، می‌تواند مانع از لانه‌گزینی سلول تخمک بارورشده شود.
بااین‌حال، اگر تخمک بارورشده پیش‌تر در دیواره رحم جایگزین شده باشد، مصرف قرص اورژانسی قادر به خاتمه بارداری نیست. به‌همین‌دلیل می‌گویند قرص اورژانسی روشی برای «جلوگیری» از بارداری است و نه سقط جنین.
نحوه استفاده از قرص کاندوم چگونه است؟
اصولاً قرص اورژانسی باید در اولین فرصت پس‌از رابطه جنسی بدون محافظت مصرف شود. هرچه این فاصله کمتر باشد، اثربخشی بیشتر خواهد بود. به‌صورت معمول، دو نوع عمده قرص اورژانسی وجود دارد:
- نوع تک‌دوز (1.5 میلی‌گرم لوونورژسترول): که در قالب یک قرص است و بهتر است در ۷۲ ساعت اول پس‌از رابطه جنسی محافظت‌نشده مصرف شود. البته تا ۱۲۰ ساعت (پنج روز) نیز ممکن است اثرگذار باشد؛ اما تأثیر آن رفته‌رفته افت می‌کند.
- نوع دوتایی (0.75 میلی‌گرم لوونورژسترول): دو قرص مجزا که اغلب به فاصلۀ ۱۲ ساعت از یکدیگر مصرف می‌شود. زمان ایدئال مصرف، همچنان در همان بازۀ ۷۲ ساعت اول است.
برخی نمونه‌های جدیدتر حاوی اولیپریستال استات هستند که تا ۱۲۰ ساعت پس‌از رابطه قابل‌استفاده‌اند و معمولاً به نسخه پزشک نیاز دارند. نکته کلیدی آن است که هرچه سریع‌تر پس‌از رابطه جنسی اقدام به مصرف کنید، احتمال موفقیت در جلوگیری از بارداری بالاتر است.
نکته بسیار مهم: در صورت بروز استفراغ طی دو تا سه ساعت نخست پس‌از مصرف، باید قرص مجدداً خورده شود؛ زیرا ممکن است دارو به‌درستی جذب نشده باشد.
مزایا و معایب استفاده از قرص کاندوم چیست؟
مزایای استفاده از قرص کاندوم عبارت‌اند از:
- مهم‌ترین مزیت این قرص‌ها، فراهم‌کردن امکان پیشگیری از بارداری پس‌از یک رابطه محافظت‌نشده یا ناموفق (مثلاً پارگی کاندوم) است. در واقع، نقش نجات‌بخش در شرایطی را دارد که دیگر روش‌ها یا فراموشی رخ داده است.
- دسترسی نسبتاً آسان: معمولاً این قرص‌ها بدون نسخه در داروخانه‌ها موجود هستند و به‌سرعت قابل‌تهیه‌اند.
- اگر فردی قرص‌های ضدبارداری روزانه را فراموش کند یا در موقعیت فوریتی قرار بگیرد که هیچ وسیله پیشگیری دیگری در دسترس نیست، قرص اورژانسی می‌تواند یک راهکار موقت بسیار عالی باشد.
اما معایب استفاده از قرص کاندوم چیست؟ این معایب عبارت‌اند از:
- این روش تنها تا حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد (بسته به زمان مصرف و نوع دارو) اثربخشی دارد و نمی‌تواند ضمانت ۱۰۰٪ برای جلوگیری از بارداری بدهد.
- برخلاف کاندوم واقعی که مانع انتقال بیماری‌ها می‌شود، قرص اورژانسی هیچ نقش محافظتی درمقابل عفونت‌ها (مانند ایدز، سوزاک یا هپاتیت) ندارد.
- مصرف این قرص‌ها می‌تواند موجب تهوع، استفراغ، درد شکمی، خستگی، سردرد، اختلال در نظم قاعدگی و گاهی خونریزی بین دوره‌ای شود. در صورت استفاده مکرر، این عوارض بیشتر و نظم هورمونی بدن بیشتر تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد.
- هرچه مصرف قرص دیرتر باشد، احتمال موفقیت کمتر می‌شود. همچنین در افراد دارای اضافه وزن بالا، قرص اورژانسی ممکن است کارایی پایین‌تری داشته باشد.
مقایسه قرص کاندوم با دیگر روش‌های جلوگیری از بارداری
کاندوم (واقعی) پیش‌از شروع رابطه استفاده می‌شود و ضمن جلوگیری از بارداری در برابر بیماری‌های مقاربتی هم مؤثر است؛ اما قرص اورژانسی صرفاً از بارداری جلوگیری می‌کند و آن هم نه با تضمین صددرصد، همچنین از بیماری‌های مقاربتی جلوگیری نمی‌کند.
علاوه بر این، یکی از موارد مهمی که باید به آن توجه کرد لکه بینی قبل از پریود است، که می‌تواند در برخی از موارد ناشی از مصرف این نوع قرص‌ها یا تغییرات هورمونی باشد. در مقایسه با قرص‌های روزانه (تلفیقی یا مینی‌پیل)، این قرص‌ها به‌صورت منظم هر روز مصرف می‌شوند و اگر به‌درستی استفاده شوند، کارایی بالایی در پیشگیری از بارداری دارند؛ اما قرص اورژانسی فقط در مواقع اضطراری کاربرد دارد و نباید جایگزین قرص روزانه شود.
آی‌یودی (IUD) هم یک روش طولانی‌مدت و بسیار مؤثر است؛ اما نصب آن نیاز به مراجعه به پزشک دارد و برای شرایط اضطراری آنی طراحی نشده است (هرچند انواعی از IUD هستند که به‌عنوان روش اورژانسی می‌توانند طی ۵ روز نخست پس‌از رابطه گذاشته شوند).
اما فرق ایمپلنت یا آمپول تزریقی با قرص کاندوم چیست؟ ایمپلنت یا آمپول تزریقی روش‌های مداوم هورمونی هستند که باز هم در مقایسه با قرص اورژانسی راندمان بالاتری دارند و عوارض منظم‌تری ایجاد می‌کنند؛ اما برای شرایط فوری پس‌از رابطه طراحی نشده‌اند؛ بنابراین به‌طورکلی، قرص کاندوم (یا همان قرص اورژانسی) در بهترین حالت، یک راهکار پشتیبان است و نباید به‌عنوان روش اصلی پیشگیری از بارداری به‌کار رود.
نکات مهم در خرید و استفاده از قرص کاندوم
نکات مهم مصرف قرص کاندوم چیست؟
- توجه به زمان مصرف: هرچه زودتر (ترجیحاً در ۲۴ ساعت اول) استفاده کنید، موفقیت بیشتری خواهد داشت.
- برندهای معتبر: بهتر است از داروخانه‌ها و برندهای معتبر، قرص را تهیه کنید تا از اثربخشی و سلامت محصول مطمئن باشید.
- محدودیت دفعات استفاده: استفاده پشت‌سرهم از قرص اورژانسی توصیه نمی‌شود؛ زیرا نوسانات هورمونی ایجاد می‌کند و ریسک عوارض جانبی بالا می‌رود.
- توجه به عوارض: اگر تهوع شدید داشتید با پزشک مشورت کنید یا در صورت استفراغ طی چند ساعت اول، ممکن است نیاز به تکرار دوز باشد.
در فروشگاه‌ها و مراکز معتبر همانند گروچا (Groucha)، طیف گسترده‌ای از محصولات پیشگیری مانند انواع کاندوم (در طرح‌ها، اندازه‌ها و ویژگی‌های مختلف)، ژل‌ها و روان‌کننده‌ها و سایر ابزارهای بهداشت بانوان مثل کاپ قاعدگی عرضه می‌شوند. گروچا همچنین اطلاعات کاملی هم درباره کاربرد، نحوه استفاده و محدودیت‌های هر محصول نمایش می‌دهد تا مصرف‌کنندگان بتوانند بهترین تصمیم را بگیرند.
سخن پایانی
در پاسخ به سؤال قرص کاندوم چیست؟ گفتیم که این قرص در حقیقت همان «قرص اورژانسی» است که بعضی افراد به اشتباه نامش را مشابه کاندوم می‌دانند. این محصول، یک راهکار مفید اما موقت برای جلوگیری از بارداری ناخواسته پس‌از رابطۀ محافظت‌نشده یا ناموفق است. اثر این قرص براساس زمان مصرف متغیر است و با گذشت ساعات بیشتر از رابطه، کارایی آن کاهش می‌یابد.
درعین‌حال، برخلاف کاندوم واقعی، هیچ نقشی در جلوگیری از بیماری‌های مقاربتی ندارد و تنها روشی اضطراری محسوب می‌شود؛ پس اگر قصد دارید رابطه جنسی امن و مطمئنی داشته باشید، بهتر است از یک روش مستمر و مؤثر مانند کاندوم، قرص‌های روزانه یا دیگر روش‌های هورمونی یا غیراستفاده کنید و قرص اورژانسی را تنها در شرایط اضطراری به‌کار برید. همچنین آگاهی از عوارض احتمالی و رعایت فاصله زمانی بین مصرف‌های مکرر اهمیت زیادی دارد تا دچار اختلال هورمونی و مشکلات ناشی از آن نشوید.
سوالات متداول
آیا قرص کاندوم همان کاندوم است؟
خیر، قرص کاندوم اصطلاح اشتباه است. این قرص همان قرص اورژانسی است و با کاندوم واقعی فرق دارد.
آیا می‌توان از این قرص به‌جای کاندوم استفاده کرد؟
خیر، این قرص روش اضطراری است و برای استفاده دائمی توصیه نمی‌شود.
اگر قرص اورژانسی یا همان قرص کاندوم را دیر مصرف کنم، باز هم مؤثر است؟
هرچه دیرتر مصرف شود، احتمال اثرگذاری کمتر می‌شود. تأخیر بیش از ۷۲ تا ۱۲۰ ساعت بسته به نوع دارو می‌تواند بی‌اثر باشد.
آیا قرص کاندوم جلوی انتقال ایدز یا بیماری‌های جنسی را می‌گیرد؟
خیر. فقط کاندوم واقعی در برابر بیماری‌ها محافظت ایجاد می‌کند.
