قاعدگی نامنظم: چرا برخی زنان این مشکل را تجربه می‌کنند؟
قاعدگی نامنظم به‌زبان‌ساده، یعنی وقتی بدن برنامۀ ماهانۀ همیشگی‌اش را برهم می‌زند: گاهی پریود زودتر می‌آید، گاهی دیرتر، گاهی طولانی می‌شود و گاهی اصلاً خبری از آن نیست. چنین نوسانی می‌تواند از تغییرات طبیعی بلوغ و نزدیک‌شدن به یائسگی تا اختلال‌های هورمونی جدی یا حتی سرطان رحم ریشه بگیرد؛ چون چرخۀ قاعدگی شاخص مهمی از سلامت باروری و هورمونی است، شناخت دقیق علل و نشانه‌های بی‌نظمی آن، اولین قدم در پیشگیری از عوارض بعدی به حساب می‌آید. در این راهنما همۀ معیارهای تشخیص، روش‌های ثبت، علت‌های رایج و درمان‌های نوین پریود نامنظم را مرور می‌کنیم تا اگر چرخه قاعدگی‌تان روی مسیر نیست، بدانید کجا باید ترمز بکشید و چگونه دوباره روی ریل بیفتید! با ما همراه باشید.
چگونه متوجه قاعدگی نامنظم بشویم؟
اول از همه، باید بدانید که نامنظمی پریود تا چند روز طبیعی است؟ بدن برای اغلب زنان چرخه‌ای میانگین ۲۸روزه ترسیم می‌کند که البته در عمل، این چرخه می‌تواند از ۲۱ تا ۳۵ روز تغییر کند. به‌همین‌دلیل، پزشکان «قاعدگی منظم» را چرخه‌ای می‌دانند که:
- در ۶ ماه متوالی، فاصلۀ شروع پریودها کمتر از ۲۴ روز یا بیش‌از ۳۸ روز نباشد؛
- اختلاف طول چرخه‌ها حداکثر ۷ تا ۹ روز باشد؛
- مدت خون‌ریزی بین ۲ تا ۷ روز باقی بماند.
اگر یکی از این معیارها به‌طور مکرر نقض شود؛ یعنی چرخه‌تان نامنظم است و با بی نظمی در پریود مواجه شده‌اید. وجود لخته‌های بزرگ، درد شدید جدید یا کاهش ناگهانی حجم خون‌ریزی نیز زنگ خطری است که نباید نادیده گرفته شود.
یک روش مطمئن برای تشخیص قاعدگی نامنظم، ثبت روزانۀ وقایع چرخه است. ساده‌ترین کار، علامت‌زدن تاریخ شروع و پایان خون‌ریزی در تقویم یا یک اپلیکیشن‌های مانند «Flo» یا «Clue» با نمونه‌های ایرانی آن‌ها است. می‌توانید شدت خون‌ریزی، درد سینه و حتی خلق‌وخوی خود را هم یادداشت کنید. اگر ترجیح می‌دهید روشی ملموس داشته باشید، جدول زیر نمونه‌ای از دفترچۀ پیگیری دستی است:
| روز شروع پریود | تعداد روز خون‌ریزی | شدت (کم/متوسط/زیاد) | نشانه‌های همراه | اتفاقات خاص |
| ۳ اردیبهشت | ۵ | متوسط | درد کمر، نفخ | امتحان پایان‌ترم |
با داشتن این سابقه، نه‌تنها متوجه تغییرات می‌شوید، بلکه هنگام مراجعه به پزشک هم تصویر شفافی از وضعیت خود نشان می‌دهید. اگر خون‌ریزی سبک دارید، پدهای روزانۀ خیلی نازک Panberes Diamond فروشگاه گروچا کمک می‌کند دفترچۀ شما تمیز بماند و نگرانی لک‌شدن لباستان از بین برود!
علل شایع قاعدگی نامنظم چه مواردی هستند و چگونه باید آن‌ها را رفع کنیم؟
پیش‌از ورود به فهرست علت‌ها، به‌یاد داشته باشید که چرخۀ قاعدگی نتیجۀ هماهنگی مغز، تخمدان، رحم و غدد درون‌ریز است؛ بنابراین اختلال در هر مرحله می‌تواند تقویم ماهانه را به هم بریزد. در ادامه برای هر علت قاعدگی نامنظم، هم مکانیسم و هم درمان استاندارد در دسترس را شرح می‌دهیم.
بارداری
بارداری رایج‌ترین دلیل توقف یا تأخیر در پریود و قاعدگی نامنظم است. لانه‌گزینی جنین باعث ترشح گنادوتروپین جفتی (hCG) می‌شود و تخمدان به دستور این هورمون، پروژسترون را بالا نگه می‌دارد تا آندومتر ریزش نکند. اگر به‌جای پریود، لکه‌بینی مختصر دیدید، همراه با تهوع صبحگاهی و حساس‌شدن نوک سینه‌ها، باید بدانید که بد نیست یک تست بارداری بدهید.
درمان یا اقدام لازم برای رفع این علت ایجاد قاعدگی نامنظم عبارت است از:
- تست خانگی hCG اگر مثبت شد برای آزمایش خون و سونوگرافی به متخصص مراجعه کنید.
- در صورت خون‌ریزی پس‌از تست مثبت، باید اورژانسی احتمال سقط یا حاملگی خارج‌رحمی را بررسی کرد. درد لگنی یک‌طرفه همراه با سرگیجه نشانۀ هشدار است.
روش‌های پیشگیری از بارداری هورمونی
قرص‌های ترکیبی، چسب، حلقۀ واژینال، آمپول دپوپروورا و آی‌یودی‌های هورمونی با مهار تخمک‌گذاری یا نازک‌کردن آندومتر، خون‌ریزی ماهانۀ طبیعی را قطع می‌کنند. خون‌ریزی‌های ماهانه در این شرایط «Withdrawal Bleeding» و در واقع واکنش به افت ناگهانی هورمون است، نه پریود واقعی. ممکن است چند ماه اول، لکه‌بینی نامنظم یا خون‌ریزی شدید را تجربه کنید.
درمان یا اقدام لازم برای رفع این علت ایجاد قاعدگی نامنظم عبارت است از:
- سه ماه فرصت بدهید تا بدن سازگار شود. اگر بی‌نظمی ادامه یافت، نوع یا دوز وسیلۀ جلوگیری را با مشورت پزشک عوض کنید.
- برای کنترل لکه بینی قبل از پریود، استفاده از نوار بهداشتی بالدار کتانی تافته ویژه شب از فروشگاه گروچا خیال شما را راحت می‌کند.
شیردهی (آمنورۀ شیردهی)
هورمون پرولاکتین که تولید شیر را بالا میبرد، روی محور هیپوفیز – هیپوتالاموس اثر گذاشته و ترشح گنادوتروپین‌ها را مهار می‌کند؛ به‌همین‌دلیل بسیاری از مادران تا زمانی که به‌طور انحصاری و منظم شیر می‌دهند پریود نمی‌شوند.
درمان یا اقدام لازم برای رفع این علت ایجاد قاعدگی نامنظم عبارت است از:
- این وضعیت طبیعی است و معمولاً با کاهش دفعات شیردهی، تخمک‌گذاری و پریود برمی‌گردد.
- اگر قصد بارداری مجدد دارید ولی پریود شروع نشده، مشاورۀ باروری بگیرید.
پیش‌یائسگی (پری‌منوپاز)
از حدود ۴۰ تا ۵۰ سالگی، ذخیرۀ فولیکولی تخمدان کم می‌شود و سطح FSH بالا می‌رود. نتیجه این امر، چرخه‌های کوتاه یا طولانی و در نهایت قطع کامل پریود است. تعریق شبانه و تغییر خلق از نشانه‌های شایع پیش‌یائسگی هستند.
درمان یا اقدام لازم برای رفع این علت ایجاد قاعدگی نامنظم عبارت است از:
- اگر نشانه‌ها آزاردهنده‌اند، هورمون‌درمانی با دوز پایین یا فیتو‌استروژن‌های گیاهی تحت نظر پزشک مفید است.
- برای خشکی واژن می‌توان از مرطوب‌کننده‌ها و لوبریکانت‌های پایۀ آب استفاده کرد.
استرس مزمن
کورتیزول و آدرنالینِ بالا با مهار GnRH، تخمک‌گذاری را به تعویق می‌اندازند. مطالعۀ همه‌گیرشناسی کووید‑۱۹ نشان داد زنانِ با استرس بالا دو برابر بیشتر از سایر زنان، پریودهای طولانی یا سنگین داشتند.
درمان یا اقدام لازم برای رفع این علت ایجاد قاعدگی نامنظم عبارت است از:
- تکنیک تن‌آرامی، یوگا، شناخت‌درمانی و در صورت لزوم داروی ضداضطراب؛
- خواب ۷ ساعت و ورزش روزانۀ ملایم برای پایین‌آوردن کورتیزول.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
در PCOS، افزایش آندروژن و مقاومت انسولینی، فولیکول‌ها را در مرحلۀ رشد متوقف می‌کند؛ تخمک آزاد نمی‌شود و پریود دیر به دیر یا بسیار سنگین خواهد بود. نشانه‌های همراه شامل آکنه، پرمویی و افزایش وزن است.
درمان یا اقدام لازم برای رفع این علت ایجاد قاعدگی نامنظم عبارت است از:
- قرص ترکیبی حاوی دروسپیرنون برای تنظیم چرخه و کاهش آندروژن؛
- متفورمین برای بهبود حساسیت انسولین و کمک به تخمک‌گذاری؛
- اصلاح رژیم با کربوهیدراتِ پیچیده و ورزش منظم.
برای روزهای خون‌ریزی شدید داشتن شورت قاعدگی فاق بلند Levva Pharma از سایت گروچا، بدون احساس نشت به شما آزادی حرکت بسیار بالایی می‌دهد.
اختلالات تیروئید
اختلالات تیروئید به دو شکل باعث قاعدگی نامنظم می‌شوند:
- کم‌کاری تیروئید: متابولیسم کند، پریود طولانی و حجیم، احساس سرما، خستگی؛
- پرکاری تیروئید: متابولیسم بالا، پریود کوتاه و کم، تپش قلب و اضطراب.
درمان یا اقدام لازم برای رفع این علت ایجاد قاعدگی نامنظم عبارت است از:
- آزمایش TSH، T3، T4؛
- لووتیروکسین برای کم‌کاری؛ متی‌مازول یا ید رادیواکتیو برای پرکاری. تنظیم دوز معمولاً طی چند هفته چرخه را نرمال می‌کند.
فیبروم رحم
فیبروم یا لیومیوم می‌تواند دیوارۀ رحم را ضخیم و خون‌ریزی بسیار شدید ایجاد کند؛ گاهی آن‌قدری که کم‌خونی فقر آهن در پی دارد.
درمان یا اقدام لازم برای رفع این علت ایجاد قاعدگی نامنظم عبارت است از:
- سونوگرافی ترانس‌واژینال برای تشخیص؛
- اگر کوچک و بی‌علامت است، فقط پایش هر ۶ ماه؛
- برای فیبروم بزرگ؛ میومکتومی هیستروسکوپیک یا آمبولیزاسیون شریان رحمی؛
- آهن خوراکی و NSAID برای کنترل کم‌خونی و درد.
اندومتریوز
طبق گفته وب‌سایت medicalnewstoday.com:
Endometriosis affects 1 in 10 females of reproductive age. It causes the tissue that usually lines the uterus to grow outside the uterus. This can cause significant pain, especially around menstruation.
Other symptoms include:
- heavy bleeding
- long periods
- bleeding between periods
- painful bowel movements
- pain during or after sexual intercourse
آندومتریوز حدود ۱ از هر ۱۰ زن در سن باروری را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این بیماری، بافتی که به‌طور طبیعی داخل رحم را پوشش می‌دهد در خارج از رحم رشد می‌کند. این وضعیت می‌تواند باعث درد قابل‌توجهی شود، به‌ویژه در حوالی دوران قاعدگی.
سایر علائم آندومتریوز شامل موارد زیر است:
- خون‌ریزی شدید قاعدگی؛
- قاعدگی‌های طولانی‌مدت؛
- خون‌ریزی بین دو قاعدگی؛
- درد هنگام اجابت مزاج؛
- درد در حین یا پس‌از رابطه جنسی.
درمان لازم برای اندومتریوز به‌صورت زیر است:
- لاپاروسکوپی تشخیصی و درمانی؛
- قرص‌های ترکیبی یا آگونیست GnRH برای مهار استروژن؛
- در زنان با ناباروری، برداشتن ضایعات به روش جراحی باروری را بهبود می‌بخشد.
کمبود وزن شدید (Hypothalamic Amenorrhea)
چربیِ زیرپوستی کمتر از ۱۷ درصد، تولید لپتین و درنتیجه GnRH را مختل می‌کند و درنتیجه بدن با افت استروژن به حالت «بقا» می‌رود و پریود قطع یا نامنظم می‌شود.
درمان یا اقدام لازم برای رفع این علت ایجاد قاعدگی نامنظم عبارت است از:
- ارزیابی BMI؛ اگر زیر ۱۸٫۵ است، مشاورۀ تغذیه برای افزایش تدریجی وزن؛
- درمان اختلال خوردن با رویکرد چندرشته‌ای (روان‌شناس، متخصص تغذیه، پزشک).
ورزش افراطی
دوندگان ماراتن، بالرین‌ها و ژیمناست‌ها به‌دلیل تمرین شدید و گاهی رژیم محدود، دچار سه‌گانۀ ورزشکار زن (آمنوره، تراکم استخوان پایین، اختلال خوردن) می‌شوند.
درمان یا اقدام لازم برای رفع این علت ایجاد قاعدگی نامنظم عبارت است از:
- کاهش حجم تمرین و افزودن روزهای ریکاوری؛
- افزایش دریافت کالری به‌ویژه پروتئین و چربی مفید؛
- تراکم‌سنجی استخوان برای غربالگری پوکی.
داروها
رقیق‌کننده‌های خون، داروهای تیروئید، برخی ضدافسردگی‌ها و شیمی‌درمانی می‌توانند چرخه را به هم بریزند. درمان یا اقدام لازم برای رفع این علت ایجاد قاعدگی نامنظم عبارت است از:
هرگز خودسرانه دوز را تغییر ندهید؛ پزشک ممکن است جایگزین با عوارض کمتر تجویز کند.
سرطان دهانۀ رحم و آندومتر
خون‌ریزی بین پریودها یا پس‌از نزدیکی، گاهی تنها نشانۀ اولیۀ این سرطان‌ها است.
درمان یا اقدام لازم برای رفع این علت ایجاد قاعدگی نامنظم عبارت است از:
- پاپ‌اسمیر و تست HPV جهت غربالگری؛
- در صورت خون‌ریزی غیرمعمول، بیوپسی آندومتر و سونوگرافی؛
- جراحی، رادیوتراپی یا شیمی‌درمانی بسته به مرحلۀ بیماری.
چه زمانی نباید قاعدگی نامنظم را نادیده گرفت؟
اما چه زمانی قاعدگی نامنظم خطرناک می شود؟ بی‌نظمی گهگاه، بخصوص در نوجوانی و سال‌های منتهی به یائسگی، معمولاً نگران‌کننده نیست؛ اما اگر اختلال ناگهانی یا علائم همراه زیر باشد، می‌تواند نشانگر مشکل جدی باشد و نیاز به ارزیابی فوری دارد:
- خون‌ریزی که هر دو ساعت یک پد یا تامپون کاملاً خیس می‌کند؛
- لخته‌های بزرگ‌تر از ۲٫۵ سانتی‌متر؛
- درد لگنی مداوم یا تب بالا؛
- قطع پریود بیش‌از ۹۰ روز در زن غیر‌باردار؛
- خون‌ریزی پس‌از رابطۀ جنسی یا پس‌از یائسگی.
چگونه پریود نامنظم را تشخیص بدهیم؟
برای این کار، پزشک با ترکیب شرح حال، تقویم قاعدگی و معاینۀ فیزیکی شروع می‌کند؛ سپس بسته به حدس بالینی، آزمایش خون برای هورمون‌های تیروئید و جنسی، سونوگرافی لگن یا حتی MRI درخواست می‌شود. در تشخیص افتراقی (یعنی برای تشخیص یک بیماری یا شرایط خاص نسبت به سایر افراد با ویژگی های بالینی مشابه) باید بارداری، پرکاری پرولاکتین و اختلالات انعقادی را هم درنظر گرفت. به‌طورکلی، موارد زیر می‌توانند خبر از قاعدگی نامنظم بدهند:
- چرخۀ کوتاه‌تر از ۲۴ روز یا بلندتر از ۳۸ روز؛
- تغییر طول چرخه بیش‌از ۹ روز بین ماه‌ها؛
- خون‌ریزی بین دو پریود یا پس‌از نزدیکی؛
- از دست‌رفتن سه پریود پشت سر هم.
تأثیر قاعدگی نامنظم بر باروری چیست؟
تخمک‌گذاری نامنظم یعنی کاهش شانس لقاح، زیرا پیش‌بینی زمان مناسب برای آمیزش را سخت می‌کند؛ مثلاً در PCOS، تخمک ممکن است ماه‌ها آزاد نشود و در کم‌کاری تیروئید، فاز لوتئال کوتاه می‌شود که لانه‌گزینی را دشوار می‌کند. بی‌نظمی مداوم همچنین می‌تواند نشانۀ اندومتریوز یا فیبروم باشد که به‌طور مکانیکی مانع جای‌گیری جنین می‌شوند. در این شرایط، درمان علت زمینه‌ای، چه با داروهای القای تخمک‌گذاری مانند کلومیفن و چه با جراحی، معمولاً باروری را بهبود می‌بخشد.
چند روز برای قاعدگی، «نامنظم» محسوب می‌شود؟
اگر اختلاف بین کوتاه‌ترین و بلندترین چرخۀ شما بیش‌از ۷ تا ۹ روز باشد یا فاصلۀ شروع پریودها در ۱۲ ماه گذشته بیرون بازۀ ۲۴ تا ۳۸ روز قرار بگیرد، به‌اصطلاح علمی دچار «اولیگومنوره» یا «پولی‌منوره» هستید. لازم است بدانید یک یا دو ماه اختلال به‌تنهایی معیار نیست؛ پزشکان روی الگوی دست‌کم سه ماه تأکید دارند؛ بنابراین مهم است تقویم دقیق داشته باشید تا عددهای واقعی را نشان بدهید.
آیا قاعدگی نامنظم همیشه نیاز به درمان دارد؟
خیر. اگر بی‌نظمی در سال اول قاعدگی یا پری‌منوپاز رخ داده و فرد بدون علامت آزاردهنده است، معمولاً نیازی به اقدام دارویی نیست. بااین‌حال، هرگاه بی‌نظمی با درد شدید، کم‌خونی، ناباروری یا اختلال خلق همراه شود، باید ریشۀ آن تشخیص داده و درمان شود. در بسیاری موارد اصلاح سبک زندگی مثل کاهش وزن در PCOS یا کاهش استرس به‌تنهایی کافی است.
چگونه فرق قاعدگی نامنظم و لکه‌بینی را تشخیص بدهیم؟
لکه‌بینی معمولاً خون قهوه‌ای روشن یا صورتی است که روی دستمال دیده می‌شود و به بیش‌از یک پد در روز نیاز ندارد، درحالی‌که پریود نامنظم حتی اگر کوتاه باشد، دست‌کم ۲۴ ساعت خون قرمز تیره با جریان یکنواخت دارد. لکه‌بینی ممکن است در میانۀ چرخه (تخمک‌گذاری) یا ابتدای بارداری رخ بدهد. اگر شک دارید، شدت و رنگ خون را یادداشت کنید و از کاپ قاعدگی برای اندازه‌گیری دقیق حجم خون کمک بگیرید؛ کاپ درجه‌بندی‌شده حجم واقعی را نشان می‌دهد و از نحوۀ تخلیه آن می‌توانید بفهمید که خون‌ریزی‌تان کامل است یا فقط یک لکه‌بینی ساده است!
سخن پایانی
قاعدگی نامنظم می‌تواند بی‌آزار و گذرا باشد یا نشانه‌ای از اختلال‌های هورمونی، متابولیک و حتی بدخیمی. ثبت دقیق چرخه، توجه به علائم همراه و شناخت علل شایع به شما کمک می‌کند در زمان مناسب به پزشک مراجعه و با ترکیبی از تغییر سبک زندگی، دارو یا جراحی چرخۀ خود را دوباره منظم کنید. این میان، ابزارهایی مانند نوار بهداشتی‌های بالدار، پدهای روزانه و کاپ‌های قاعدگی وب‌سایت گروچا همراه وفادار شما در مدیریت روزهای پر‌چالش خواهند بود. همۀ این‌ها را جدی بگیرید؛ چون بدن شما شایستۀ بهترین مراقبت است.
