ویروس hpv چیست؟ | 4 راه تشخیص ویروس hpv

ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) همان مهمان ناخوانده‌ای است ‌که بی‌صدا از راه تماس پوستی یا رابطۀ جنسی وارد بدن می‌شود؛ اغلب هیچ سروصدایی ندارد و سیستم ایمنی طی یکی دو سال دست به کار می‌شود و بیرونش می‌کند. امّا همین ویروس کوچک می‌تواند سال‌ها در سلول‌های دهانۀ رحم کمین کند و جرقۀ سرطان رحم را بزند یا به‌شکل زگیلی بدشکل روی انگشت، کفِ پا یا ناحیۀ تناسلی سبز شود؛ چون تقریباً هر فرد فعال از نظر جنسی احتمالاً در طول عمر خود با HPV مواجه می‌شود، دانستن جزئیات سویه‌ها، علائم، راه‌های انتقال، تشخیص و پیشگیری برای سلامت جنسی و باروری حیاتی است. آنچه در ادامه می‌خوانید شرحی کاملاً جامع و تکیه بر منابع تخصصی از ویروس hpv است تا هیچ پرسشی دربارۀ این بیماری بی‌پاسخ نماند. با ما همراه باشید.

ویروس HPV چیست؟

اول از همه خواهیم گفت که ویروس hpv چیست و چگونه منتقل میشود؟ از نگاه میکروب‌شناسی، این ویروس خانواده‌ای متشکل از بیش‌از ۱۲۰ ژنوتیپ شناخته‌شده است که همه‌شان ژنوم حلقوی DNA دارند و به بافت‌های پوششی (اپیتلیوم) پوست و مخاط می‌چسبند. حدود ۳۰ سویه از این خانواده ویروس‌ها، تمایل خاصی به دستگاه تناسلی انسان دارند! به‌طوری‌که اپیدمیولوژی نشان می‌دهد در مقطعی از زندگی، ۸۰ تا ۹۰ ٪ افراد فعالِ جنسی دست‌کم یک عفونت HPV را تجربه می‌کنند. اگر ویروس hpv را به‌طورکلی به دو دسته سویه کم‌خطر و پرخطر تقسیم کنیم، جدول زیر ویژگی‌های آن‌ها را نشان می‌دهد:

سویۀ ۶ و ۱۱ تقریباً هرگز دچار بدخیمی نمی‌شوند؛ ولی از نظر ظاهری آزاردهنده‌اند؛ در مقابل، تیپ ۱۶ و ۱۸ ممکن است ۱۰ تا ۲۰ سال خاموش بمانند و سلول‌ها را به‌سمت بدخیمی سوق بدهند و سرطانی کنند. همین تمایز، مبنای واکسن‌های جدید مانند «گارداسیل ۹» شده است که هم زگیل و هم سرطان ناشی از hpv را پوشش می‌دهد.

علائم و نشانه‌های ویروس HPV

اما علائم ویروس اچ پی وی چه مواردی هستند؟ بدنِ میزبان و نوع‌سویه تعیین می‌کنند عفونت ویروس hpv چگونه جلوه کند یا اصلاً جلوه‌ای داشته باشد.

زگیل‌های پوستی و تناسلی

زگیل‌های پوستی و تناسلی hpv، برآمدگی‌هایی به‌رنگ پوست بدن فرد یا صورتی رنگ هستند که سطحی خشن یا گل‌کلمی دارند و روی دست، انگشت، آرنج، کف پا، لب فرج، حشفۀ آلت، پوست کیسۀ بیضه یا دور مقعد دیده می‌شوند.

• ظاهر آن‌ها ممکن است منفرد یا خوشه‌ای باشد؛ گاهی با پایۀ باریک به پوست متصل‌اند (پاپیلوم)؛
• از زمان ورود ویروس تا ظهور زگیل ممکن است سه هفته تا سه سال طول بکشد؛
• زگیل تناسلی اغلب بدون درد است؛ ولی می‌تواند خارش یا سوزش موضعی بدهد و از نظر روانی فرد را مضطرب کند.

علائم پیشرفت به سرطان

سویه‌های پرخطر ویروس hpv معمولاً بی‌علامت هستند تا زمانی‌که تغییرات پیش‌سرطانی آن‌ها تبدیل به تومور مهاجم شود. سرطان دهانۀ رحم در مراحل اولیه درد یا خون‌ریزی ندارد؛ خون‌ریزی پس‌از نزدیکی یا بین پریودها اغلب اولین زنگ هشدار برای این نوع سرطان است. در سرطان حلق ناشی از HPV، گلودرد مداوم، گرفتگی صدا یا تودۀ گردنی ممکن است دیرهنگام ظاهر شود. به‌همین‌دلیل، غربالگری منظم با پاپ اسمیر یا تست DNA، ستون اصلی تشخیص زودهنگام است.

علل و عوامل خطر انتقال HPV

پیش‌از اینکه عوامل خطر برای ابتلا به ویروس hpv را توضیح بدهیم، اول از همه باید با مکانیسم انتقال این بیماری آشنا شوید:

• HPV ویروسِ ۱۰۰ ٪ پوست‌به‌پوست است؛ یعنی تماس مستقیم بین اپیتلیوم عفونی و اپیتلیوم سالم برای انتقال آن کفایت می‌کند.
• رابطۀ واژنی، مقعدی یا دهانی بدون کاندوم شایع‌ترین مسیر انتقال ویروس است.
• دست آلوده می‌تواند ویروس را از زگیل پوستی به ناحیۀ تناسلی انتقال دهد، گرچه احتمالش کمتر است.
• انتقال از طریق اشیای مشترک (حوله، تیغ) تاکنون در مطالعات قطعی نشده؛ ولی بهداشت فردی توصیه می‌شود.

بنابراین اصلی‌ترین عوامل خطر شناخته‌شده برای انتقال ویروس hpv را می‌توان به‌شکل زیر برشمرد:

1. تعداد شرکای جنسی: هرچه تنوع شریک بیشتر، احتمال تماس با سویۀ پرخطر بالاتر.
2. سن نوجوانی و اوایل جوانی: اپیتلیوم دهانۀ رحم در دختران ۱۵‑۲۵ سال نازک‌تر و آسیب‌پذیرتر است.
3. سیستم ایمنی تضعیف‌شده: بیماران HIV یا دریافت‌کنندگان کورتون و داروهای سرکوبگر پیوند، ظرفیت پاک‌سازی ویروس hpv را از بدن خود ندارند و بنابراین خیلی راحت مبتلا می‌شوند.
4. سیگار: ترکیبات نیتروزآمین در دخانیات با تغییر اپی‌ژنتیک، بقا و تکثیر HPV را تسهیل می‌کند.
5. زایمان‌های متعدد: تروما و التهاب مکرر دهانۀ رحم ریسک بدخیمی را در حضور HPV افزایش می‌دهد.

تشخیص HPV: از یک نگاه ساده به زگیل تا بررسی ژنتیک ویروس

هیچ‌کس با دیدن یک زگیل یا خواندن جواب پاپ اسمیر دوست ندارد در انتظار دریافت قطعی نتیجه ویروس hpv خود بماند؛ بنابراین تشخیص دقیق به شما و پزشکتان کمک می‌کند بفهمید با کدام تیپ HPV سروکار دارید، خطر آینده چقدر است و چه برنامۀ پیگیری لازم دارید.

معاینۀ بالینی زگیل؛ نخستین گام و گاهی کافی

پزشک پوست یا زنان در نور مناسب با لوپ بزرگ‌نما یا درماتوسکوپ، سطح و حاشیۀ برجستگی زگیل را بررسی می‌کند. زگیل تناسلی معمولاً نمایی «گل‌کلمی» یا شبیه پوست قورباغه دارد و رنگش می‌تواند از همرنگ پوست تا صورتی و قهوه‌ای متغیر باشد. لمس خشن و گاهی سفیدشدن خفیف در اثر فشار، نشانۀ غلاف شاخی زگیل است. در مردان زگیل ممکن است زیر پوست ختنه‌گاه پنهان شود؛ در زنان، لب بزرگ، دهانۀ واژن و گاه دهانۀ مجرای ادرار نقاط کم‌دید هستند و نیاز به کنارزدن آرام با سواپ پنبه‌ای دارند. اگر زگیل شفاف و کوچک باشد، پزشک ممکن است یک قطره اسید استیک بسیار رقیق بزند و سفیدی آن، تشخیص را راحت می‌کند.

غربالگری با محلول سرکه (VIA)

در مناطقی که آزمایشگاه پیشرفته در دسترس نیست، تست VIA ابزاری ساده برای تشخیص ویروس hpv است:

1. پنبۀ آغشته به اسید استیک ۳‑۵ ٪ روی دهانۀ رحم گذاشته می‌شود؛ سلول‌های مشکوک در عرض یک دقیقه سفید گچی می‌شوند.
2. حساسیت این روش حدود ۷۵ ٪ و اختصاصیت آن ۸۵ ٪ گزارش شده است؛ یعنی برای شناسایی اولیه مفید است؛ اما نتیجۀ مثبت قطعی آن نیازمند تأیید کولپوسکوپی است.

پس‌از انجام VIA یا کولپوسکوپی تا ۴۸ ساعت ترشح آبکی و اندکی لک‌بینی طبیعی است. استفاده از پد گرم و نرم Gruccia Pack در این بازه، هم حس خیس‌شدن را می‌گیرد و هم پوست حساس ناحیه را نمی‌آزارد.

تست‌های آزمایشگاهی تشخیص ویروس hpv 

برای تشخیص قطعی ویروس hpv معمولاً تست‌های زیر انجام می‌شوند:

1. پاپ اسمیر (سیتولوژی مایع–‌بِیس): یک برسۀ نرم، سلول‌های سطحی دهانۀ رحم را جمع می‌کند و در محلول پایدارکننده می‌ریزد. آزمایشگاه تغییرات هسته و سیتوپلاسم را جست‌وجو می‌کند؛ اگر واژه‌هایی مثل ASC‑US، LSIL یا HSIL را دیدید، نشانۀ درجات خفیف تا شدید دیس‌پلازی است و گام بعدی لازم است.
2. HPV‑DNA تست: با همان نمونۀ پاپ یا سواب جداگانه انجام می‌شود و از روش PCR یا هیبریداسیون سیگنال برای شناسایی ۱۴ تیپ پرخطر بهره می‌برد. در زنان بالای ۳۰ سال اگر نتیجۀ این تست منفی باشد، فاصلۀ غربالگری تا ۵ سال می‌تواند افزایش بیاید.
3. تست mRNA E6/E7: در مراکز پیشرفته، بیان ژن‌های سرطان‌زای ویروس را می‌سنجد و اگر مثبت باشد، خطر پیشرفت سریع‌تر است.

در مردان، تست DNA به‌صورت روتین توصیه نمی‌شود؛ زیرا نمونه‌گیری از اپیتلیوم آلت حساسیت کافی ندارد و بیشتر روی معاینۀ بالینی و پرسش از علائم تکیه می‌شود.

کولپوسکوپی و بیوپسی

اگر پاپ اسمیر «ASC‑H» یا «HSIL» گزارش شود یا HPV ۱۶/۱۸ مثبت باشد، پزشک زنان کولپوسکوپی انجام می‌دهد. دهانۀ رحم با اسید استیک ۳ ٪ و سپس یُد لوگول رنگ‌آمیزی می‌شود؛ تغییر رنگ، نواحی مشکوک را مشخص می‌کند. نمونه‌برداری با پانچ کوچک به قطر ۳ یا ۵ میلی‌متر انجام می‌شود. جواب پاتولوژی ظرف یک هفته می‌آید و مرحلۀ CIN (Cervical Intraepithelial Neoplasia) را مشخص می‌کند.

پس‌از کولپوسکوپی و بیوپسی لکه‌بینی تا ۷۲ ساعت، ترشحات قهوه‌ای تا یک هفته و درد خفیف زیر شکم طبیعی است. برای جذب ترشح، یک نوار بالدار ضخیم کتانی Molped یا شورت قاعدگی جذب‌بالا (هر دو در فروشگاه Gruccia) پوشش ایمنی بهتری می‌دهد و از لک‌شدن لباس جلوگیری می‌کند.

درمان ویروس HPV چگونه است و چرا این ویروس «ریشه‌کن» نمی‌شود؟

اگرچه همیشه پیشگیری بهتر از درمان است و به‌خصوص پیشگیری از ویروس hpv اهمیت فوق‌العاده بالایی دارد؛ اما امروزه خوشبختانه راه‌هایی هم برای درمان ویروس HPV پیدا شده است. البته هدف از درمان این ویروس، حذف ضایعه (زگیل) و کاهش بار ویروسی بدن فرد است تا سیستم ایمنی فرصت پاک‌سازی کامل ویروس را بیابد. درمان انتخابی به نوع ضایعه، محل، اندازه، بارداری و ترجیح بیمار بستگی دارد. جدول زیر، اطلاعات کامل نحوه درمان آن را نشان می‌دهد:

روش‌های جراحی و فیزیکی؛ راه‌حل‌های یک‌مرحله‌ای

به‌غیر از داروها، گاهی برای حذف فیزیکی زگیل ناشی از ویروس hpv، روش های جراحی زیر توسط پزشک انجام می‌شود:

1. کرایوتراپی: با اسپری نیتروژن مایع (منفی ۱۹۶ °C) برای ایجاد یک هالۀ یخی ۲ میلی‌متری از حاشیه زگیل انجام می‌شود. یک تا سه سیکل انجماد‑ذوب دارد. زخم سطحی ایجاد می‌کند؛ اما این زخم حداکثر طی دو هفته می‌ریزد.
2. الکتروکوتر: جریان ۸۰۰ کیلوهرتز گرما ایجاد می‌کند و زگیل را می‌سوزاند؛ خون‌ریزی کم ولی بو و دود دارد؛ بنابراین استفاده از ماسک فیلتر H13 الزامی است.
3. لیزر CO₂: دقت بالا، مناسب ضایعات وسیع مجرای ادرار یا کانال زایمان. التهاب اطراف کمتر است اما هزینۀ بیشتر و نیاز به مهارت دارد.
4. LEEP و کونیزاسیون برداشتی: وقتی بیوپسی CIN ۲ یا ۳ نشان دهد، حلقۀ فلزی باریک با جریان کوتاه قطعۀ مخروطی دهانۀ رحم را می‌برد. زمان عادت ماهانه به تعویق می‌افتد ولی باروری معمولاً حفظ می‌شود؛ توصیه می‌شود تا ۴ هفته مقاربت و استفاده از تامپون یا کاپ قاعدگی انجام نشود.

مدیریت ضایعات پیش‌سرطانی دهانه رحم

ضایعات پیش‌سرطانی (CIN) در دهانه رحم بسته به‌شدت و حضور HPV پرخطر رویکردهای متفاوتی دارند. هدف از مدیریت این ضایعات، پیشگیری از تبدیل آن‌ها به سرطان تهاجمی است.

• CIN 1 همراه با HPV پرخطر: ضایعه در این مرحله خفیف است و در اغلب موارد خودبه‌خود بهبود می‌یابد؛ اما چون ویروس‌های پرخطر ممکن است پس‌از مدتی مجدداً فعال شوند، توصیه می‌شود هم‌زمان تست پاپ‌اسمیر و HPV را پس‌از یک سال تکرار کنید تا در صورت تشدید ضایعه درمان به‌موقع آغاز شود.
• CIN 2 و CIN 3: وقتی شدت ضایعه متوسط یا شدید باشد، احتمال پیشرفت به سرطان تهاجمی افزایش می‌یابد. در این شرایط با استفاده از روش‌هایی مانند LEEP (حلقه الکتروسرجیکال) یا لیزر، بافت غیرطبیعی کاملاً حذف می‌شود. پس‌از درمان، بهتر است پاپ‌اسمیر را ابتدا در شش ماه و سپس در دوازده ماه بعد تکرار کنید؛ اگر هر دو نتیجه منفی بود تا سه سال به‌صورت سالیانه پیگیری انجام بدهید و پس‌از آن هر پنج سال یک‌بار کافی است.

چه درصدی از زنان مبتلا به سویه‌های پرخطر HPV به سرطان سرویکس مبتلا می‌شوند؟

در افرادی که تحت غربالگری منظم قرار نمی‌گیرند، خطر تا حدود بیست درصد در طول دو دهه گزارش شده است؛ اما با پیگیری مرتب این ریسک به کمتر از یک درصد کاهش می‌یابد.

پیشگیری از عفونت HPV

برای کاهش خطر ابتلا به ویروس hpv و عوارض بعدی آن، سه راهبرد اساسی وجود دارد که مکمل یکدیگر هستند: واکسیناسیون مؤثر، استفاده از روش‌های محافظتی جنسی و رعایت بهداشت عمومی.

واکسیناسیون

طبق گفته وب‌سایت cdc.gov:

“The HPV vaccine is safe and effective. It can protect against diseases (including cancers) caused by HPV when given in the recommended age groups.”

«واکسن HPV ایمن و مؤثر است. این واکسن می‌تواند از ابتلا به بیماری‌ها (از جمله سرطان‌ها) ناشی از ویروس HPV جلوگیری کند، به‌ویژه زمانی که در سنین توصیه‌شده تزریق شود.»

واکسن گارداسیل ۹ سیستم ایمنی را پیش‌از اولین تماس جنسی آماده می‌سازد تا در برابر ۹ سویۀ شایع HPV محافظت ایجاد کند. برای افراد زیر ۱۵ سال، دو دوز در فاصلۀ شش ماه کافی است و برای افراد ۱۵ تا ۴۵ سال، توصیه به سه دوز در ماه‌های اولیه، دوم و ششم می‌شود. مطالعات علمی نشان داده‌اند که واکسینه‌شدن پیش‌از شروع فعالیت جنسی می‌تواند تا هشتاد و هفت درصد از ابتلا به سرطان دهانۀ رحم جلوگیری کند. عوارض جانبی شدید نادر است و معمولاً با یک درد خفیف در محل تزریق یا تب مختصر همراه است.

روش‌های محافظتی جنسی

کاندوم‌های لاتکس یا پلی‌اورتان در صورت استفادۀ مداوم و صحیح، انتقال HPV را تا شصت درصد کاهش می‌دهند، هرچند تماس پوست نواحی بیرونی (مانند فرج و آلت) هنوز ریسک انتقال را باقی می‌گذارد پس توصیه می شود که با بهترین مارک کاندوم آشنا باشید تا با استفاده از آنها ریسک انتقال را به حداقل برسانید. در روابط دهانی، استفاده از پوشش لاتکسی (دنتال دم) ریسک انتقال به حلق و حنجره را بسیار کاهش می‌دهد. همچنین پایبندی به تک‌همسری متقابل و اطمینان از منفی‌بودن تست‌های شریک جنسی می‌تواند احتمال مواجهه با سویه‌های پرخطر را به حداقل برساند.

اقدامات بهداشتی ساده و عمومی

چند اقدام ساده در زندگی روزمره می‌تواند از انتقال سویه‌های پوستی HPV پیشگیری کند:

• شست‌وشوی دست‌ها بلافاصله پس‌از لمس زگیل؛
• استفادۀ شخصی از تیغ، حوله و سایر وسایل بهداشتی؛
• خودداری از راه‌رفتن پابرهنه در استخرها، رختکن‌ها و دوش‌های عمومی؛
• در صورت وجود زگیل کف پا، استفاده از باند یا جوراب تمیز و تعویض منظم آن برای جلوگیری از پراکندگی ذرات ویروسی.

چشم‌انداز و عواقب طولانی‌مدت ویروس hpv

بیش‌از نود درصد عفونت‌های HPV طی هجده تا بیست‌وچهار ماه پاک می‌شوند و سیستم ایمنی میزبان ویروس را از بین می‌برد. در موارد باقیمانده، ویروس می‌تواند در لایۀ بازال اپیتلیوم پنهان مانده و با ایجاد تغییرات در چرخۀ سلولی، مقدمات ضایعات پیش‌سرطانی و نهایتاً کارسینوم مهاجم را فراهم کند. میانگین زمان لازم برای تکوین سرطان پس‌از اولین عفونت، حدود پانزده سال است؛ بنابراین پایبندی به برنامه‌های غربالگری منظم، نقش بسیار مهمی در پیشگیری از بروز و کشف زودهنگام سرطان دارد. همچنین توصیه می شود که با علائم عفونت واژن نیز به خوبی آشنا باشید تا اگر زمانی مبتلا به عفونت مبتلا شدید در اولین زمان به متخصص مراجعه نمایید.

زندگی با ویروس hpv؛ برنامۀ مراقبت بلندمدت

ادامه زندگی پس‌از تشخیص HPV نیازمند یک برنامۀ منظم مراقبتی است تا هم از بروز ضایعات جدید جلوگیری شود و هم هر تغییر مخاطره‌آمیز به‌موقع شناسایی شود.

پیگیری و غربالگری منظم

اگر تست ویروس hpv شما مثبت باشد اما ضایعه پیش‌سرطانی نداشته باشید، بسته به سن و سویۀ ویروس، ممکن است پزشک تکرار پاپ‌اسمیر و تست HPV پس‌از یک سال یا انجام کولپوسکوپی فوری را توصیه کند. پس‌از هر اقدامی مانند LEEP نیز تکرار تست‌ها در فواصل شش و دوازده ماه ضروری است تا اطمینان حاصل شود ضایعه مجدداً ایجاد نشده است.

برای مدیریت بهتر وضعیت خود، پرسش‌های زیر را در هنگام گفت‌وگو با پزشک آماده کنید:

• آیا نتیجۀ آزمایش من نیاز به انجام کولپوسکوپی دارد یا پیگیری دوره‌ای کافی است؟
• اگر تاکنون واکسن نزده‌ام، آیا در این مرحله هم می‌توانم واکسینه شوم و فایده دارد؟
• شریک جنسی من به چه آزمایش‌هایی نیاز دارد و این آزمایش‌ها چه فاصله‌ای باید داشته باشند؟
• پس‌از چه مدت مجاز به برقراری رابطۀ بدون کاندوم خواهم بود؟

حمایت روانی و اجتماعی

برچسب بیماری مقاربتی گاهی با احساس شرم و اضطراب همراه است. پیوستن به گروه‌های پشتیبانی آنلاین مثل «HPV ایران» یا استفاده از منابع معتبر پزشکی در وب‌سایت‌ها می‌تواند فضایی امن برای طرح پرسش‌ها و کسب تجربۀ دیگران فراهم کند. تمرین ذهن‌آگاهی، ورزش منظم و در صورت نیاز مشاوره با روان‌درمانگر به حفظ سلامت روان کمک چشمگیری می‌کند.

سخن پایانی

ویروس hpv از شایع‌ترین ویروس‌های تماس جنسی است؛ بیشتر بی‌علامت، گاه با زگیل آزاردهنده و در اقلیت، مقدمۀ سرطان دهانۀ رحم یا حلق. راهبرد طلایی مقابله با آن بر سه پایه استوار است: واکسیناسیون کامل پیش‌از آغاز فعالیت جنسی، رفتار جنسی مسئولانه با پوشش محافظ و غربالگری منظم با پاپ اسمیر و تست HPV. درمان‌های موضعی و جراحی هرچند ویروس را ریشه‌کن نمی‌کنند؛ ولی بار ویروسی و خطر انتقال را کم می‌کنند و ضایعات پیش‌سرطانی را برمی‌دارند. در این مسیر، محصولات بهداشتی مطمئن از نوارهای کتانی تافته تا پدهای گرم‌کنندۀ لیوا فارما رفیق راه‌اند که مراقبت فردی و پیگیری پزشکی را آسان‌تر می‌کنند. آگاهی، واکسن و غربالگری سه کلمۀ کلیدی‌اند که می‌توانند از تجربۀ تلخ سرطان پیشگیری و سلامت جنسی شما و شریک زندگی‌تان را تضمین کنند.

منابع:

https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/11901-hpv-human-papilloma-virus

https://www.cdc.gov/sti/about/about-genital-hpv-infection.html

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hpv-infection/diagnosis-treatment/drc-20351602