علل و روش‌های درمان ترشحات زرد رنگ واژن: راهنمای جامع سلامت زنان
ترشحات زرد رنگ واژن می‌تواند هم نشانه‌ای از روند طبیعی بدن باشد و هم هشداری برای وجود یک مشکل پزشکی. در چرخه قاعدگی و تغییرات هورمونی روزانه، میزان و رنگ مایع واژینال ممکن است از شفاف و سفید به کرمی یا زرد روشن تغییر کند و اغلب بدون بو است و نشانه بیماری خاصی نیست؛ اما وقتی این رنگ زرد تیره‌تر شود و همراه با بوی نامطبوع یا علائمی مثل خارش و سوزش باشد، باید برای بررسی و تشخیص دقیق به پزشک مراجعه کنید.
این مقاله با نگاهی جامع به تعریف انواع ترشحات، ویژگی‌های اختصاصی ترشحات زرد، علل طبیعی و پاتولوژیک، روش‌های تشخیص آزمایشگاهی و تصویربرداری و در نهایت راه‌های درمان و پیشگیری، شما را در درک و مدیریت بهتر این پدیده همراهی خواهد کرد. با ما همراه باشید.
انواع ترشحات واژن
ترشحات واژینال مایعی است که توسط سلول‌های دیوارۀ رحم، گردنۀ رحم (سرویکس) و غدد واژن تولید می‌شود. وظیفۀ این مایع شست‌وشوی مجرای زایمان، ایجاد مانع در برابر عوامل بیماری‌زا و حفظ رطوبت محیط واژن است. از نظر رنگ، قوام و بو، ترشحات طبیعی معمولاً شفاف یا سفید کم‌رنگ، بی‌بو و با قوامی کرمی یا چسبنده هستند. بسته به مرحلۀ چرخۀ قاعدگی و تغییرات هورمونی، ممکن است این ترشحات شفاف و لزج (پیش‌از تخمک‌گذاری)، غلیظ‌تر (در نیمۀ چرخه) یا کرم‌مانند (پس‌از تخمک‌گذاری) باشند.
اما اگر ترشحات زرد رنگ واژن (روشن تا تیره) را مشاهده کردید، باید دید آیا تغییرات موقتی و فیزیولوژیک چرخه قاعدگی را منعکس می‌کنند یا نشانۀ بروز مشکلی پاتولوژیک‌اند. انواع اصلی این ترشحات را از دید رنگ می‌توان این‌گونه نام برد: شفاف، سفید (کرمی)، زرد روشن، زرد تیره یا سبزرنگ و حتی گاهی قهوه‌ای مایل به قرمز.
ویژگی‌های ترشحات زرد رنگ
وقتی ترشحات به زردی گرایید، بررسی سه ویژگی اصلی قوام و حجم، بو و رنگ دقیق و تغییرات فصلی یا چرخه‌ای، کمک می‌کند تا بتوان به‌سرعت تشخیص داد که با حالت طبیعی روبه‌رو هستیم یا نیاز به مداخلۀ پزشکی وجود دارد.
قوام، غلظت و حجم ترشحات واژن
ترشحات زرد رنگ واژن در حالت طبیعی اغلب نازک و آبکی هستند و حجم آن‌ها چند میلی‌لیتر در روز است. حجم بیشتر یا قوام غلیظ‌تر، مانند حالت کف‌آلود یا ژله‌ای، می‌تواند نشانۀ رشد بیش‌ازحد باکتری‌ها یا پروتوزوآ (مانند تریکومونا) باشد. افزایش حجم معمولاً با احساس خیس‌بودن دائمی لباس زیر همراه است که می‌تواند آزاردهنده باشد؛ اما چنانچه سبکی قوام حفظ شود و بوی خاصی نداشته باشد، بیشتر نشانۀ نوسانات هورمونی پیش‌از قاعدگی است.
بو و رنگ ترشحات واژن
رنگ ترشحات واژن هر کدام نشانه چیزی است، زرد روشن و بی‌بو معمولاً یک نشانه فیزیولوژیک است؛ اما اگر رنگ به زرد تیره یا سبز تغییر بیاید و با بوی تند یا بوی ماهی (مشابه بوی ناشی از باکتریوز باکتریال) همراه شود، احتمالاً با اختلال در فلور طبیعی واژن مواجه‌ایم . بوی تند نشان‌دهندۀ فعالیت آنزیم‌های باکتریایی است که پروتئین‌ها را تجزیه و ترکیبات گوگرددار بو‌دار تولید می‌کنند. همچنین اگر ترشحات کف‌آلود و سبزآلود باشند، تریکومونیازیس را باید مدنظر داشت.
تأثیر تغییرات فصلی و چرخه‌ای بر ترشحات واژن
طبیعتاً در فصول گرم‌تر که تعریق بدن افزایش می‌یابد و رطوبت محیط بیشتر است، احتمال افزایش حجم ترشحات کمی بیشتر می‌شود؛ اما تغییرات مهم‌تر در چرخۀ قاعدگی روی می‌دهد: نیمۀ اول چرخه (پس‌از خونریزی قاعدگی) ترشحات شفاف و آبکی غالب است؛ درست در حوالی تخمک‌گذاری قوام لزج و شفاف‌تر می‌شود و پس‌از تخمک‌گذاری، رنگ کرمی یا زرد روشن به خود می‌گیرد و ترشحات زرد را مشاهده خواهید کرد. این تغییرات همه در چهارچوب هورمون استروژن و پروژسترون قابل‌توجیه است .
علل طبیعی ترشحات زرد رنگ واژن
اما علت ترشحات زرد رنگ واژن چیست؟
تخمک‌گذاری
حدود روز ۱۴ در چرخۀ ۲۸ روزه، سطح استروژن به اوج می‌رسد و باعث افزایش حجم ترشحات می‌شود تا محیط برای ورود اسپرم مطلوب باشد. وقتی این ترشحات هوا می‌گیرند، کمی به رنگ زرد روشن می‌گرایند. ترشحات زرد بدون بوی نامطلوب یا خارش، نشانه‌ای از سلامت سیستم تولیدمثل است.
دوره زمانی پیش و پس از قاعدگی
در پایان چرخۀ قاعدگی، اندکی خون در ترشحات باقی می‌ماند و با ترکیب با مایع طبیعی، رنگ آن از قرمز به قهوه‌ای و نهایتاً زرد-قهوه‌ای تغییر می‌کند. این علت ترشحات زرد رنگ واژن چند روز طول می‌کشند و اگر بی‌بو و بدون علائم همراه باشند جای نگرانی نیست.
ترشحات زرد رنگ واژن در اوایل بارداری
در هفته‌های نخست بارداری، افزایش جریان خون به ناحیۀ لگن و نوسان شدید استروژن و پروژسترون باعث افزایش حجم ترشحات می‌شود. این ترشحات معمولاً شفاف یا کرمی هستند اما گاهی متمایل به زرد روشن نیز می‌شوند. بدون خارش، درد یا بو، می‌توان آن‌ها را بخشی از تغییرات طبیعی دوران حاملگی دانست .
علل پاتولوژیک علت ترشحات زرد واژن چیست؟
چه بیماری‌های می‌توانند ترشحات زرد رنگ واژن را ایجاد کنند؟ طبق گفته وب‌سایت healthline.com:
“Discharge is usually odorless or has a very slight odor. Foul-smelling odor, which is often fishy-smelling, is a sign of an infection.”
«ترشحات معمولاً بی‌بو یا دارای بویی بسیار خفیف هستند. بوی نامطبوع که اغلب شبیه بوی ماهی است، نشانۀ وجود عفونت است.»
در صورتی که با ترشحات زرد رنگ واژن روبه‌رو شده‌اید، ممکن است این حالت نشان‌دهنده یک مشکل در سلامت شما باشد. گاهی اوقات، این نوع ترشحات می‌تواند به طور مستقیم با علائم عفونت واژن مرتبط باشد. عفونت واژن معمولاً با علائمی مانند تغییر رنگ ترشحات، بوی نامطبوع و خارش یا التهاب همراه است.
واژینوز باکتریال
وقتی تعادل لاکتوباسیل‌ها (باکتری‌های مفید واژن) به‌هم می‌خورد، باکتری‌های دیگر مانند Gardnerella vaginalis تکثیر می‌شوند. نتیجۀ این اختلال، ترشح نازک، آبکی و زرد-سفید یا سبزین همراه با بوی نامطبوع ماهی است. درمان ترشحات زرد رنگ واژن ناشی از این باکتری‌ها با مترونیدازول خوراکی یا ژل واژینال معمولاً طی یک هفته اثربخش است.
تریکومونیازیس
نوعی عفونت انگلی است که ترشحات زرد-سبز کف‌آلود و تکه‌تکه ایجاد می‌کند. این ترشحات معمولاً خارش، سوزش و بوی نامطبوع نیز دارند. برای درمان دارویی ترشحات زرد رنگ واژن ناشی از تریکومونیازیس، مترونیدازول یا تینیدازول خوراکی تجویز می‌شود.
عفونت‌های مخمری و قارچی
عفونت Candida albicans با ترشحات غلیظ، سفید یا گاهی کرم‌رنگ تا زرد روشن همراه است. خارش و قرمزی لب‌های واژن همراه با این نوع ترشحات زرد شایع است. درمان با کرم یا شیاف ضدقارچ مانند کلوتریمازول یا میکونازول انجام می‌شود.
سایر عفونت‌های جنسی
کلامیدیا و گونوره‌آ ممکن است بدون علائم اولیه باشند؛ اما گاهی باعث ترشحات زرد رنگ واژن (یا سبز رنگ) همراه با درد هنگام ادرار یا رابطه جنسی می‌شوند. تشخیص PCR یا کشت و درمان با آزیترومایسین یا داکسی‌سایکلین در کلامیدیا و سفتریاکسون در گونوره‌آ ضروری است .
واکنش به محصولات شوینده یا IUD
استفاده از صابون‌های عطردار، دوش‌های بهداشتی یا کرم‌های معطر می‌تواند pH واژن را به‌هم بزند و باعث ترشحات زرد و خارش شود. همچنین در برخی بانوان پس‌از گذاشتن IUD، کاهش توانایی پاک‌سازی سرویکس و واکنش التهابی باعث افزایش حجم ترشحات و تغییر رنگ آن‌ها می‌شود. در این موارد توصیه می‌شود از شوینده‌های ملایم فاقد عطر و محصولات حداقلی برای شست‌وشو استفاده شود و در صورت ادامۀ علائم، پزشک IUD را بررسی کند.
علائم همراه و موارد هشدار
اما معمولاً همراه با ترشحات زرد رنگ، وجود چه علائمی خطرناک است؟
خارش و سوزش
خارش در کنار ترشحات زرد رنگ واژن باید جدی گرفته شود؛ زیرا معمولاً همراه عفونت مخمری یا تریکومونیازیس است. سوزش هنگام ادرار یا تماس جنسی نیز علامتی از التهاب سرویکس یا مجرای ادراری است که نیاز به بررسی فوری دارد.
بوی نامطبوع
بویی شبیه بوی ماهی یا ترشحات زننده، نشانۀ رشد بیش‌ازحد باکتری‌های بی‌هوازی (واژینوز باکتریال) یا عفونت تریکومونیایی است. این علامت به‌خصوص اگر پس‌از رابطه جنسی یا شست‌وشو بلافاصله تقویت شود، قابل‌توجه است.
درد و التهاب
درد در ناحیۀ لگن یا واژن، قرمزی و تورم لب‌های واژن معمولاً همراه عفونت مخمری، تریکومونیازیس یا حتی PID (التهاب لگن) است. PID می‌تواند عوارض جدی مانند ناباروری به‌جا گذارد، لذا بروز درد پایین شکم در کنار ترشحات زرد باید فوراً پی‌گیری شود.
خونریزی غیرطبیعی
اگر ترشحات زرد رنگ واژن همراه با لکه‌بینی خارج از زمان قاعدگی یا خونریزی پس‌از رابطه جنسی باشد، باید به دهانۀ رحم (سرویکس) از نظر التهاب (سرویسیت) یا ضایعات پاتولوژیک مثل پولیپ و تومور توجه کرد. در این موارد سونوگرافی و کولپوسکوپی توصیه می‌شود.
روش‌های تشخیص ترشحات زرد در واژن
تشخیص دقیق علت ترشحات زرد رنگ واژن با ترکیب معاینه بالینی و تست‌های آزمایشگاهی آغاز می‌شود و در موارد پیچیده با کمک تصویربرداری تکمیل می‌شود. این فرایند به شما و پزشکتان کمک می‌کند تا فاصله‌گذاری بین تغییرات طبیعی و نشانه‌های بیماری را مشخص و درمان مناسبی را انتخاب کنید.
معاینه و شرح حال
معاینه و شرح حال اولین گام در تشخیص علت ترشحات واژن است؛ چراکه شرح دقیق الگوی ترشحات و علائم همراه، کلید افتراق وضعیت فیزیولوژیک از پاتولوژیک است.
در این مرحله پزشک:
- دربارۀ زمان شروع تغییر رنگ و قوام ترشحات، دفعات بروز و ارتباط آن با چرخه قاعدگی سؤال می‌کند.
- از شما می‌پرسد آیا خارش، سوزش، درد هنگام ادرار یا رابطه جنسی یا خونریزی غیرطبیعی نیز دارید.
- پیشینۀ پزشکی شامل سابقۀ عفونت‌های مکرر، روش‌های جلوگیری (IUD، قرص ضدبارداری) و مصرف اخیر دارو (آنتی‌بیوتیک، کورتون) را بررسی می‌کند.
- معاینۀ ظاهری ناحیۀ ولوا جهت تشخیص قرمزی، تورم یا زخم و معاینۀ داخلی با اسپکولوم برای ارزیابی سرویکس و دریافت نمونۀ ترشحات صورت می‌گیرد.
این اطلاعات اولیه، مسیر تست‌های بعدی را مشخص می‌کند.
تست‌های آزمایشگاهی (کشت، pH، PCR)
پس‌از معاینه، نمونۀ ترشحات به آزمایشگاه برای مجموعه‌ای از تست‌ها فرستاده می‌شود تا عامل دقیق ترشحات زرد رنگ واژن مشخص شود:
- pH سنجی واژن: pH طبیعی ۳٫۸–۴٫۵ است. مقادیر بالاتر (بیش‌از ۴٫۵) نشانۀ واژینوز باکتریال و pH بالاتر از ۵ در تریکومونیازیس دیده می‌شود.
- آزمون آمین (Whiff Test): افزودن چند قطره محلول KOH به نمونه باعث آزادسازی بوی ماهی‌شکل در واژینوز باکتریال می‌شود.
- Wet Mount: قرار‌دادن ترشحات در محلول سالین روی اسلاید و مشاهدۀ مستقیم زیر میکروسکوپ؛ حضور سلول‌های کلویی (Clue cells) و پروتوزوآهای متحرک (تریکوموناد) تشخیص را تأیید می‌کند.
- کشت اختصاصی: برای Candida و گونه‌های باکتریایی خاص (کلامیدیا، گونوره‌آ) کشت روی محیط مناسب انجام می‌شود تا علاوه‌بر شناسایی عامل، تست حساسیت دارویی صورت بگیرد.
- PCR/NAAT: آزمایش مولکولی با حساسیت بالا برای شناسایی ژنوم تریکومونا، کلامیدیا، نایسریا و سایر عوامل STI حتی در موارد بدون علامت توصیه می‌شود.
تصویربرداری در موارد پیچیده
چنانچه عفونت به لگن سرایت کرده است یا آبسۀ لوله–تخمدان (TOA) یا ضایعات دیگر مشکوک باشند، تصویربرداری ضروری است:
- سونوگرافی ترانس‌واژینال: تجمع مایع، ضخامت دیوارۀ تخمدان و کیست‌های التهابی را به‌خوبی نشان می‌دهد.
- MRI لگن: در موارد آبسۀ مقاوم یا ارزیابی ضایعات پیچیده و تمایز تمورال از التهابی کاربرد دارد.
- CT اسکن با کنتراست: به‌ندرت برای بررسی ثانویۀ گسترش عفونت به سایر نواحی لگن یا شکم استفاده می‌شود.
روش‌های درمان ترشحات زرد رنگ واژن
پس‌از تشخیص، درمان و مدیریت ترشحات زرد رنگ واژن باید بر پایۀ عامل زمینه‌ای، شدت علائم و شرایط فردی برنامه‌ریزی شود. ترکیب دارودرمانی، مداخلات طبیعی و اصلاح سبک زندگی معمولاً بهترین نتیجه را می‌دهد.
درمان‌های دارویی (آنتی‌بیوتیک، ضدقارچ)
معمولاً برای درمان ترشحات زرد رنگ واژن یک یا ترکیبی از درمان‌های دارویی زیر انجام می‌شود:
- واژینوز باکتریال: مترونیدازول خوراکی (۴۰۰ میلی‌گرم × ۲ در روز برای ۷ روز) یا ژل مترونیدازول واژینال (یک بار در روز برای ۵ روز). در صورت حساسیت، کرم کلین‌دامایسین شبانه برای ۷ روز تجویز می‌شود.
- تریکومونیازیس: مترونیدازول یا تینیدازول خوراکی؛ یک دُز ۲ گرم یا رژیم ۵۰۰ میلی‌گرم دو بار در روز به‌مدت ۷ روز. درمان همزمان شریک جنسی الزامی است.
- عفونت‌های مخمری (کاندیدیازیس): کرم یا شیاف مایْکونازول ۲٪ به‌مدت ۳–۷ روز یا فلوکونازول خوراکی ۱۵۰ میلی‌گرم تک‌دُز؛ در موارد مزمن ممکن است دوره‌های مکرر طولانی‌تری نیاز باشد.
برای ترشحات زرد ناشی از STIهای باکتریال هم درمان‌های زیر قابل‌انجام است:
- کلامیدیا: آزیترومایسین ۱ گرم تک‌دُز یا داکسی‌سایکلین ۱۰۰ میلی‌گرم × ۲ در روز برای ۷–۱۴ روز.
- گونوره‌آ: سفترایاکسون ۵۰۰ میلی‌گرم عضلانی تک‌دُز همراه با درمان انتشاری.
- PID (بیماری التهابی لگن): ترکیب سفترایاکسون عضلانی با داکسی‌سایکلین خوراکی و مترونیدازول برای پوشش طیف وسیع باکتریایی.
روش‌های طبیعی و خانگی ترشحات زرد واژن
استفاده از روش‌های درمان خانگی ترشحات زرد رنگ واژن می‌تواند به تسکین علائم و پیشگیری از عود کمک کند:
- شست‌وشوی ملایم: آب ولرم و شوینده‌های بدون صابون و عطر حفظ تعادل pH را ممکن می‌سازد.
- حمام Sitz: نشستن در آب ولرم به‌مدت ۱۵–۲۰ دقیقه، چند بار در روز، التهاب و خارش را کاهش می‌دهد.
- پروبیوتیک‌ها: مصرف ماست طبیعی بدون شکر یا مکمل‌های حاوی لاکتوباسیلوس به بازسازی فلور طبیعی واژن یاری می‌رساند.
- روغن نارگیل موضعی: خواص ضدمیکروبی ملایم دارد و می‌تواند در موارد خفیف به کاهش التهاب کمک کند (پیش‌از استفاده ابتدا تست حساسیت انجام شود).
سبک زندگی و بهداشت
در مورد تأثیر بهبود سبک زندگی و بهداشت واژن بر درمان ترشحات زرد رنگ واژن، موارد زیر را به خاطر بسپارید:
- لباس زیر نخی و شل: جریان هوا را افزایش و رطوبت را کاهش می‌دهد.
- تعویض منظم پوشینه و نوار بهداشتی: به‌ویژه در دوران قاعدگی یا هنگام عفونت، جلوگیری از تجمع ترشحات و رشد میکروب‌ها ضروری است. برای روزهای پُرنشاط یا دوران درمان، پوشیدن پد روزانه پنبه‌ریز مدل Diamond و شورت قاعدگی اسلیپ فاق بلند Levva Pharma حس تازگی و بهداشت را تقویت می‌کند.
- هیدراتاسیون و خواب کافی: نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب در روز و خواب ۷–۸ ساعته، ترمیم بافت‌ها و تعادل هورمونی را تسهیل می‌کند.
پیشگیری از ترشحات زرد رنگ واژن
اصول بهداشتی ساده و تغییرات سبک زندگی می‌تواند خطر بروز هر نوع ترشحات غیرطبیعی مثل ترشحات زرد را به‌طور چشمگیری کاهش بدهد.
- شست‌وشوی هر روز با آب گرم و شویندۀ ملایم، خودداری از دوش‌های واژینال و صابون عطردار؛
- تعویض منظم لباس زیر و پیشگیری از استفادۀ طولانی‌مدت از لباس‌های تنگ؛
- شست‌وشوی دست‌ها پیش و پس‌از تماس با ناحیۀ تناسلی؛
- مصرف میوه‌ها و سبزیجات رنگی (انار، توت‌ها) برای دریافت آنتی‌اکسیدان و حفظ سلامت مخاط؛
- محدود‌کردن قند و غذاهای فراوری‌شده که رشد باکتری‌های مضر را تشدید می‌کنند؛
- یک قاشق روغن نارگیل یا سرکۀ سیب رقیق‌شده روزانه برای تعادل pH و پشتیبانی از عملکرد کبد و سیستم ایمنی؛
- پاپ‌اسمیر سالانه یا هر سه سال برای زنان جوان و هر پنج سال برای زنان مسن‌تر؛
- تست‌های STI هر ۶–۱۲ ماه در افرادی با رفتار جنسی پرخطر؛
- آزمایش pH و کشت ترشحات در صورت اولین تغییر رنگ یا بو به‌منظور تشخیص زودهنگام.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر ترشحات زرد رنگ واژن با بوی نامطبوع قوی، خارش مداوم، سوزش هنگام ادرار یا رابطه جنسی، درد لگن، تب یا خونریزی غیرطبیعی همراه باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. تأخیر در درمان می‌تواند منجر به عفونت لگنی مزمن، ناباروری یا گسترش عفونت به سایر اندام‌ها شود.
سخن پایانی
ترشحات زرد رنگ واژن در بسیاری از موارد، بخشی از تغییرات طبیعی چرخۀ قاعدگی یا دوران بارداری اولیه هستند؛ اما رنگ تیره، قوام غیرمعمول، بو و علائم همراه همچون خارش و درد نشان از اختلال پاتولوژیک دارد. تشخیص بر پایۀ معاینۀ دقیق، تست‌های pH، Wet Mount، PCR و گاه تصویربرداری انجام می‌شود. درمان دارویی متناسب در کنار روش‌های طبیعی و اصلاح سبک زندگی، بهترین نتایج را به‌دنبال دارد. برای پیشگیری، رعایت بهداشت ناحیۀ تناسلی، رژیم غذایی سالم، لباس مناسب و چک‌آپ‌های منظم را فراموش نکنید و در مواجهه با علائم هشداردهنده هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
منابع:
