علت زود پریود شدن در سیکل قاعدگی؛ آیا نیاز به درمان است؟
علت زود پریود شدن می‌تواند به خاطره موضوعات مختلفی باشد، از تغییرات طبیعی هورمونی در دوران بلوغ، پرمنوپاز یا استفاده از داروهای هورمونی گرفته تا عوامل محیطی مثل استرس، بی‌خوابی، ورزش شدید، رژیم‌های غذایی سخت یا نوسان وزن. گاهی بیماری‌هایی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، اندومتریوز، دیابت کنترل‌نشده، اختلالات تیروئید و عفونت‌های مقاربتی نیز باعث پریود زودرس می‌شوند. بیشتر این موارد قابل درمان‌اند و سبک زندگی سالم، خواب کافی، تغذیۀ مناسب و پیگیری پزشکی در صورت نیاز، به تنظیم چرخه قاعدگی کمک می‌کنند.
زود پریود شدن نشانه چیست؟
وقتی پریودتان بی‌هوا جلو می‌زند و مثلاً به‌جای بیست و هشتم ماه، روز بیست‌ودوم سرو‌کله‌اش پیدا می‌شود، ذهن شروع می‌کند به سؤال باران کردن خود: «یعنی هورمون‌های بدنم قاطی کرده‌اند؟» یا «شاید این همه استرس کار خودش را کرده است!». این‌بار قرار نیست وارد اصطلاحات پزشکی ترسناک شویم، بلکه قرار است خیلی ساده علت زود پریود شدن را توضیح بدهیم تا ببینید چه چیزهایی از بلوغ زودرس گرفته تا کم‌خوابی شبانه، می‌توانند چرخه قاعدگی را کوتاه کنند، چه وقت‌ها باید بی‌خیال نگرانی شد و چه زمانی حتماً باید سراغ متخصص رفت. اگر تا پایان همراه باشید، یک دید ۳۶۰ درجه به دست می‌آورید و دفعه بعد که پریودتان غافلگیرتان کرد، می‌دانید آرام بمانید یا وقت ویزیت دکتر بگیرید.
تغییرات هورمونی طبیعی و تأثیر آن‌ها بر زود پریود شدن
مهم‌ترین عامل در انواع علت زود پریود شدن، تغییرات هورمونی بدن زنان است. بدنِ ما با فرمان‌های دقیق هورمونی کار می‌کند. استروژن و پروژسترون دو بازیکن اصلی در این چرخه فرمان هورمونی هستند که زمانِ تخمک‌گذاری و ریزش دیوارۀ رحم را تعیین می‌کنند. هر عاملِ برهم‌زنندۀ تعادل این دو، مثل موجی در حوضچۀ هورمون‌ها، می‌تواند چرخه پریود را کوتاه یا بلند کند. در بیشتر موارد، اختلال‌های هورمونی طبیعی در دو دورۀ خاص زندگی پررنگ‌تر می‌شوند.
بلوغ زودرس یک علت زود پریود شدن دختر
اگر علائم بلوغ (جوش، رشد پستان‌ها، موی زائد) پیش‌از ۸ سالگی شروع شود، ممکن است تخمدان‌ها زودتر از موعد فعال شوند. ترشح زودهنگام گنادوتروپین‌ها FSH و LH، تخمک‌گذاری را جلو می‌اندازد و خونریزی ماهانه، به‌جای چرخۀ ۲۸روزۀ «کلاسیک»، شاید هر ۲۰ یا ۲۱ روز رخ بدهد. بیشتر دخترها پس‌از یکی دو سال با تثبیت هورمونی، چرخۀ منظم‌تری پیدا می‌کنند. زیر نظر داشتن وزن، تغذیۀ متعادل و آرام‌سازی استرس می‌تواند به کوتاه‌تر‌شدن این دورۀ گذار و رفع این علت زود پریود شدن کمک کند.
پرمنوپاز (پیش‌یائسگی) و تأثیر آن بر شروع زودرس قاعدگی
در حوالی دهۀ چهل زندگی، سطح استروژن و پروژسترون مانند موجی پُرنوسان بالا و پایین می‌رود؛ گاهی تخمک‌گذاری اصلاً رخ نمی‌دهد و گاهی خیلی زودتر از قبل است؛ اما نتیجۀ این امر چیست؟ خونریزی می‌تواند دو هفته پس‌از پریود قبلی سر برسد یا بالعکس برای ماه‌ها ناپدید شود. مصرف کم‌دوز قرص ضدبارداری یا پروژستین دوره‌ای به کنترل این نوسان‌ها کمک می‌کند و در کنار آن، روان‌سازی واژن با لوسیون‌های فاقد بو و استفاده از پدهای گرم‌کنندۀ Levva Pharma (از فروشگاه گروچا) برای کاهش دل‌درد، کیفیت زندگی را بالا میبرد.
تأثیر سبک زندگی و عوامل محیطی بر پریود زودتر از موعد
هورمون‌ها فقط در غدد درون‌ریز ساخته نمی‌شوند، بلکه سبک زندگی ما نیز روی تنظیم آن‌ها نقش مستقیم دارد. کالری ورودی، سوخت‌وساز، خواب و فشارهای روانی همگی تنظیم‌گرهای «نرم» این چرخه‌اند که کمتر به چشم می‌آیند.
ورزش شدید و تأثیر کالری‌سوزی بالا بر قاعدگی
ورزش‌های استقامتی طولانی‌مدت مثل ماراتن یا جلسات کراس‌فیت که ذخیرۀ چربی بدن را بشدت کم می‌کنند، می‌توانند هیپوتالاموس را فریب بدهند که «منابع کافی برای بارداری وجود ندارد». سپس بدن برای صرفه‌جویی، تخمک‌گذاری را جلو می‌اندازد یا حتی متوقف می‌کند. نتیجۀ این امر ممکن است پریود زودرس، خونریزی بسیار کم‌رنگ یا آمنوره (قطع کامل خونریزی) باشد. بالانس بین مصرف پروتئین و کربوهیدرات‌های پیچیده و استفاده از میان‌وعده‌های انرژی‌زا پس‌از تمرین، چرخه را به حالت طبیعی برمی‌گرداند.
نوسان‌های وزن (رژیم‌های سخت یا چاقی) و زودرس‌شدن پریود
چربیِ بیش‌ازحد، تبدیل آندروژن‌ها به استروژن را در بافت چربی افزایش می‌دهد و تخمدان‌ها را به تولید فولیکول‌های بی‌کیفیت وامی‌دارد؛ ازسویی رژیم‌های سخت با کمبود چربی سالم، استروژن را به حداقل ممکن می‌رسانند. هر دو سناریو به‌عنوان یک علت زود پریود شدن، این چرخه را کوتاه می‌کنند. راهکار رفع این علت زود پریود شدن، کاهش یا افزایش وزن به‌صورت تدریجی (کمتر از نیم کیلو در هفته) و رصد شاخص تودۀ بدنی است.
استرس روانی و هورمونی که چرخه قاعدگی را مختل می‌کند
کورتیزول بالا، ترموستات هورمون‌های جنسی را می‌سوزاند! فرقی نمی‌کند یک آزمون مهم مثل کنکور داشته باشید یا غم ازدست‌دادن یک عزیز یا یک پروژۀ سنگین کاری باشد؛ در تمام این شرایط، هیپوفیز پیام «وضعیت اضطراری» می‌فرستد و چرخه ممکن است ۱۰ روز زودتر آغاز شود. خوشبختانه برای رفع این علت زود پریود شدن، باید بدانید که مدیتیشن، یوگا، ویتامین B کمپلکس و خواب کافی، کورتیزول را پایین می‌آورند. اگر دل‌درد با استرس همراه است، یک پد گرم‌کنندۀ Gruccia Pack شبانه آرامشی خوشایند به شما هدیه می‌کند.
تغییرات روزمره و خواب و تأثیر آن‌ها بر زود پریود شدن
ساعت زیستی بدن مثل یک رهبر ارکستر، ریتم‌های هورمونی بدن ما را تنظیم می‌کند. وقتی این ساعت را به‌هم بزنیم، ارکستر هم از ضرب می‌افتد.
تغییر شیفت کاری یا جابه‌جایی زمانی (Jet Lag)
مطالعات بر روی پرستاران خانم با شیفت‌چرخشی در بیمارستان‌ها نشان داده است که جابه‌جایی متناوب روز و شب، ملاتونین را مختل می‌کند. ملاتونین علاوه‌بر خواب بر آزادسازی GnRH (هورمون آزادکنندۀ گنادوتروپین) اثر دارد؛ به‌همین‌دلیل سفرهای قاره‌ای یا شیفت شبِ طولانی می‌تواند پریود را یک هفته جلو بیندازد. ملاتونین در قالب مکمل زیر نظر پزشک، عینک فیلتر نور آبی و تنظیم تدریجی شیفت‌ها برای رفع این علت زود پریود شدن کمک‌کننده است.
اختلال در الگوی خواب و رابطۀ ملاتونین با هورمون‌های جنسی
کاهش خواب عمیق یا قطع و وصلی خواب (به‌ویژه کمتر از شش ساعت در شب)، سطح LH را پایین و FSH را بالا میبرد؛ ترکیبی که به کوتاه‌شدن فاز فولیکولی منجر می‌شود. داشتن یک «مراسم قبل خواب» ثابت (خواندن کتاب کاغذی، دوش آب گرم) و دوری از کافئین پس‌از ظهر، ملاتونین طبیعی بدن را احیا می‌کند و چرخه قاعدگی را منظم می‌سازد.
داروها و روش‌های ضدبارداری و تأثیر آن‌ها بر زود پریود شدن
قرص‌ها و ابزارهایی که برای درمان یا پیشگیری می‌خوریم یا می‌کاریم، اغلب دستکاری هورمون به حساب می‌آیند و بنابراین چرخۀ قاعدگی را هدف می‌گیرند.
داروهای رقیق‌کنندۀ خون (آنتی‌کوآگولانت‌ها)
وارفارین و هپارین سرعت تخریب آندومتر را بالا می‌برند؛ پس ممکن است چند روز زودتر و البته بسیار پرخون‌تر وارد دوره پریود شوید. پزشک معمولاً با تنظیم دوز یا افزودن مکمل آهن این مشکل را رفع می‌کند.
قرص‌های ضدبارداری و قرص‌های اورژانسی (EC)
قرص‌های ترکیبی اگر وسط چرخه شروع شوند، می‌توانند خونریزی «Breakthrough» را زودتر ایجاد کنند. قرص اورژانسی که دوز بالای لوونورژسترول است در همان ماه باعث پریود زودرسِ کوتاه‌مدت می‌شود. اگر از قرص‌های هورمونی استفاده می‌کنید، همراه‌داشتن نوار بهداشتی بالدار کتانی تافته ویژه شب از فروشگاه گروچا، خیال شما را از بابت مدیریت خونریزی‌های غیرمنتظره راحت می‌کند.
آی‌یودی و تزریق‌های پروژستین
IUD مسی به‌دلیل التهاب ملایمِ رحم معمولاً خونریزی را در سه ماه اول جلو می‌اندازد. تزریق دپوپروورا هم در برخی زنان چرخه را کوتاه می‌کند. صبرِ سه تا شش ماهه برای سازگاری بدن یا تعویض روشِ ضدبارداری، نسخه‌های معمول برای رفع این علت زود پریود شدن هستند.
بیماری‌ها و اختلالات زمینه‌ای و تأثیر آن‌ها بر زود پریود شدن
گاهی زنگ خطرِ «علت زود پریود شدن» ما را به یک عیبِ پنهانی در بدنمان رهنمون می‌کند که باید آن را جدی بگیریم.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
طبق گفته وب‌سایت tampax.co.uk:
It is a disease that causes hormonal changes in the female body, resulting in a number of symptoms. These include irregular menstrual cycles. In addition to this, it can cause scanty bleeding or heavy bleeding, severe premenstrual syndrome, and ovulation disorders.
این بیماری موجب تغییرات هورمونی در بدن زنان و درنتیجه باعث بروز مجموعه‌ای از علائم می‌شود. از جمله این علائم می‌توان به چرخه‌های قاعدگی نامنظم اشاره کرد. علاوه‌براین، ممکن است باعث خونریزی کم یا شدید، سندرم پیش‌از قاعدگی شدید (PMS) و اختلال در تخمک‌گذاری شود.
در واقع در این بیماری، افزایش آندروژن، تخمدان را پر از فولیکول‌های نارس می‌کند و بنابراین چرخه قاعدگی ممکن است یک‌بار ۱۸ روزه و بار بعد ۴۵ روزه باشد. متفورمین، کاهش وزن و مایواینوزیتول به بازگشت چرخۀ ۲۸ روزه و رفع این علت زود پریود شدن کمک می‌کنند.
اندومتریوز و خونریزی بین پریودها
بافت اندومتر بیرون از رحم هر ماه تحت فرمان استروژن خونریزی می‌کند و بنابراین، لکه‌بینی یا خونریزی شبیه پریود زودرس ایجاد می‌شود. داروهای ضدالتهاب و جراحی لاپاروسکوپی گزینه‌های اصلی درمان این مشکل‌اند.
دیابت کنترل‌نشده و تأثیر گلوکز خون
قندِ بالا رگ‌های رحم را شکننده می‌کند و ممکن است خونریزی زودتر آغاز شود. کنترل دقیق قند با رژیم و انسولین، چرخۀ منظم را برمی‌گرداند.
اختلالات تیروئید (پرکاری/کم‌کاری)
پرکاری تیروئید، متابولیسم را سرعت می‌دهد و فاز فولیکولی را کوتاه می‌کند؛ به‌شکل برعکس، کم‌کاری تیروئید دوره قاعدگی را طولانی می‌کند؛ ولی خونریزی ناشی از آن ممکن است یه شکل دو قلو (ابتدا لک، سپس پریود) به نظر برسد. تنظیم هورمون تیروئید اغلب این علت زود پریود شدن را حل می‌کند.
عفونت‌های مقاربتی و التهاب دهانۀ رحم
کلامیدیا یا گونوره ممکن است به لایۀ اندومتر آسیب بزنند و خونریزی پیش‌از موعد پدید آورند. برای حل این مشکل، استفاده از آنتی‌بیوتیک مناسب و درمان عفونت‌های مقاربتی شریک جنسی ضرورت دارد تا چرخه پریود شما به روال طبیعی برگردد.
خونریزی‌های شبه قاعدگی چه مواردی هستند؟
هر خونریزی واژینال، پریود نیست. سه نوع خونریزی رایج می‌توانند شما را به اشتباه بیندازند.
- لکه‌بینی (Spotting) و تفاوت با پریود واقعی: لک بینی قبل از پریود معمولاً قهوه‌ای روشن است، کمتر از یک پد یا تامپون نیاز دارد و گاه در زمان تخمک‌گذاری ظاهر می‌شود. درد آن هم خفیف‌تر از پریود است.
- خونریزی لانه‌گزینی (Implantation Bleeding): وقتی جنین به دیوارۀ رحم می‌چسبد، چند قطره خون تیره تا صورتی دیده می‌شود. برخلاف پریود، به‌ندرت بیشتر از ۴۸ ساعت طول می‌کشد.
- سقط جنینی (Miscarriage) و علائم هشداردهنده: اگر لکه‌بینی به خونریزی لخته ای و درد کمر تبدیل شود و تست بارداری مثبت باشد، ممکن است سقط در کار باشد. در این حالت مراجعۀ فوری پزشکی الزامی است.
کی و چگونه به پزشک مراجعه کنیم؟
در بیشتر زن‌ها یک تا دو پریود زودرس مشکل‌ساز نیست؛ اما اگر چرخه همیشه کمتر از ۲۱ روز است، خونریزی آن‌قدر شدید است که هر دو ساعت یک پدِ بالدار ضخیم خیس می‌شود یا درد لگن تیز و مقاوم به مُسکن دارید، حتماً باید به متخصص زنان مراجعه کنید. همچنین، لکه‌بینی‌های مکرر پس‌از مقاربت و خونریزی با تب یا ترشح بدبو از نشانه‌های ارزیابی فوری‌اند.
سخن پایانی
پریود زودتر از موعد بیشترِ اوقات نتیجۀ نوسان‌های هورمونی طبیعی یا تغییرات سبک زندگی است و با تعدیل ورزش، تغذیه و استرس تنظیم می‌شود. بااین‌حال، بیماری‌های زمینه‌ای از PCOS تا اختلال تیروئید نیز می‌توانند پشت پرده علت زود پریود شدن باشند. رصد چرخه قاعدگی با اپلیکیشن، مصرف مکمل مناسب و همراه‌داشتن یک کاپ قاعدگی یا نوار بهداشتی (هر دو در فروشگاه گروچا موجود هستند) شما را برای هر اتفاقی آماده نگه می‌دارد. به بدن خود گوش کنید؛ اگر نشانه‌های هشدار دیدید، پزشک متخصص بهترین هم‌قدم در این مسیر است.
سوالات متداول
پریود زودرس چند روز «زود» محسوب می‌شود؟
اگر فواصل چرخه به‌طور ثابت کمتر از ۲۱ روز باشد یا دست‌کم سه دورۀ پشت سر هم، پنج روز یا بیشتر جلو بیفتد، پریودتان «زودرس» تلقی می‌شود و نیاز به ارزیابی دارد.
آیا پریود زودرس نشانۀ بارداری است؟
خیر؛ خونریزی در بارداری معمولاً لکه‌بینی لانه‌گزینی است که سبک و کوتاه است. پریود واقعی همراه با ریزش کامل اندومتر است و بارداری را منتفی می‌کند.
تفاوت پریود زودرس با لکه‌بینی لانه‌گزینی چیست؟
لکه‌گزینی حجم کمی دارد، رنگش معمولاً قهوه‌ای تیره است و درد ندارد، درحالی‌که پریود هرچند زودرس، حداقل دو روز جریان خون قرمز روشن دارد و ممکن است با گرفتگی عضلات و درد همراه باشد.
چگونه بین پریود زودرس و سقط جنین تمایز قائل شویم؟
سقط اغلب با لخته‌های بافتی، درد کمر تیرکشنده و افت ناگهانی علائم بارداری (مثل تهوع) همراه است. تست بارداری مثبت و سونوگرافی می‌تواند این تشخیص را قطعی کند.
